بازآفرینی صورت و ساختار نقاشی ایرانی در رمان نام من سرخ

این مقاله با هدف مطالعه چگونگی بازآفرینی ساختار نقاشی های ایرانی در رمان نام من سرخ و شناخت گستره تاثیرگذاری هنر و فرهنگ ایرانی بر هنر و ادبیات کشورهای همجوار ایران، به مطالعه نحوه و میزان تاثیرپذیری ساختار و روایت این رمان از نگارگری ایرانی می پردازد. این رمان -که نوشته اورهان پاموک، نویسنده ترکیه ای برنده نوبل ادبیات است- به شرح روایتی از نقاشان عثمانی می پردازد که در دربار سلطان عثمانی مشغول به کار بر روی نسخه ای مصور هستند. این روایت در بطن خود به چگونگی شکل گیری نسخه های مصور، روابط میان نقاشان و جهان دربرگیرنده این هنر می پردازد. بررسی ساختار رمان، به روشنی، نشان می دهد که، نگارگری ایرانی پایه اصلی روایت این رمان را شکل می دهد؛ به گونه ای که در چارچوب روایتی این رمان ارجاعات متعددی از نام شخصیت ها گرفته تا رجوع به تاریخ و مبانی زیبایی شناسی نگارگری ایرانی دیده می شود. از آن جاکه اغلب پیش متن های مورد استفاده در این رمان بصری هستند، در بهترین شکل، ساختار رمان را می توان از طریق اکفراسیس مورد مطالعه و تطبیق قرار داد. اکفراسیس به رابطه  میان کلمه و تصویر دلالت دارد و در واقع، به توصیف ادبی یک اثر هنری می پردازد. در این مقاله، برآنیم تا بدانیم صورت و ساختار نقاشی ایرانی چگونه در رمان نام من سرخ اورهان پاموک بازآفرینی شده است؟ بدین منظور، از روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و برای گردآوری اطلاعات نیز از شیوه های کتابخانه ای استفاده شده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که، پاموک پیش متن های تصویری نقاشی ایرانی را هم از طریق اکفراسیس عینی و هم از راه اکفراسیس ذهنی در کار خود وارد کرده است. در این پژوهش، موارد متعددی از اکفراسیس های عینی را -که نویسنده در رمان خود به توصیف آن ها پرداخته است- بازشناسایی و تبیین می کنیم؛ در این جا، با آوردن تصاویر این مجالس، چگونگی کشیده شدن این تصاویر به ساحت کلمه را از زبان پاموک خواهیم دید. سپس، به سراغ مواردی می رویم که بازآفرینی های ذهنی پاموک از نقاشی های ایرانی در موقعیت های داستانی این رمان را نشان می دهند. ویژگی های محرز مکتب هرات در توصیفات صحنه های متعددی از رمان ارجاعات روشنی به مجالس نقاشی ایرانی دارد. تطبیق بخش هایی از این رمان با تصاویری که به آن ها ارجاع دارد، بر بینامتنیت و درهم تنیدگی صوری و ساختاری رمان نام من سرخ با نقاشی ایرانی صحه می گذارد.