بحثی در مورد افعال ضمیرساخت

در متون بازمانده از زبان فارسی دری در ساخت بعضی افعال، بر خلاف صورت معمول فعل در این زبان، به جای پایانه های صرفی فعل، از ضمایر شخصی متصل استفاده شده است. از این رو، بعضی دستورنویسان به این افعال عنوان «ضمیرساخت» داده اند. کاربرد این افعال عموما در بیان شرط و تمناست و شواهد مطمینی از سه صیغه دوم شخص مفرد و جمع و اول شخص جمع از آن در دست است. برخی شواهد مشکوک از برخی شخص و شمارهای دیگر نیز در دست است که نمی توان نسبت به صحت و ارتباط آن ها به این دسته از افعال اطمینان داشت. تنها نظر پذیرفته شده ای که در مورد پیشینه این افعال وجود دارد نظر لازار است که وجود ضمیر متصل در این ساخت ها را مرتبط با برخی افعال کنایی در فارسی میانه دانسته که در آن ها عامل به جای اینکه به صورت ضمیر منفصل یا متصل پیش از صفت مفعولی یا ستاک ماضی ظاهر شود، به صورت متصل به انتهای آن ها چسبیده است. در این مقاله با ارایه دلایلی در ضعف این احتمال چنین پیشنهاد شده است که بازتحلیل پایانه فعلی در شمار اول شخص مفرد به صورت ضمیر متصل سبب شده که در سایر شمارها نیز به جای پایانه فعلی از ضمایر متصل استفاده گردد. این گونه بازتحلیل در زبان سغدی نیز دارای نمونه است.