بررسی باستان شناسی کاروانسرای خانک در مسیر کوهستانی تفرش به ساوه

کاروانسرا یا بناهای بین راهی در ایران تاریخی طولانی دارند که حداقل به دوره هخامنشیان م یرسد. این بناها کارکردهای مختلفی داشته اند که معمولا با آن نام شناخته م یشدند در کنار کارکرد اصلی نق شهای دیگری چون حفاظت و اطراق مسافران و کاروا نها را نیز انجام می دادند. در ایران تا پیش از صفویه دو نوع نقشه در ساخت کاروانسراها استفاده می شد که این نوع کاروانسراها در سراسر خاورمیانه مورد تقلید و اقتباس قرار گرفتند. در قرن پنجم و ششم این دو نقشه با هم تلفیق شدند و در دوره صفویه این شیوه به اوج خود رسید. کاروانسرای خانک (که درواقع یک خان بوده و نام روستا نیز از این واژه گرفته شده است) ادامه نقشه کاروانسراهای قرون اولیه بعد از ساسانی و ادامه کاروانسراسازی ساسانی بوده و الما نهایی کاروانسراهای دوره صفوی در اینجا تقریبا دیده نمی شود. گویی در این کاروانسرا اسکان مسافران زیاد مورد توجه نبوده است. پلان این کاروانسرا عبارت است از دو حجره در دو طرف ورودی اصلی و حیاط مرکزی که در دو طرف آن دو اصطبل دراز برای نگهداری چارپایان و مواشی ایجاد شده که هر کدام از این اصطبل ها دارای دو درب ورودی در محل تقاطع اضلاع داخلی حیاط است و فاقد هرگونه روزنه و پنجره ای هستند. در ساخت آنها از لاش هسن گهای نامنظم و ملات گچ نیمکوب استفاده شده و در مجموع از نظر طراحی و شیوه ساخت، ساده و ابتدایی است. مکا نیابی و ساخت این بنا ب هدرستی انجام گرفته زیرا نواحی کوهستانی خرازان از گذشته از نظر دامپروری و محصولات باغی یکی از مناطق غنی منطقه بوده، بخش از نیازهای بازارهای اطراف چون شهر تفرش، ساوه، آوه و قم را تامین م یکرده، همواره محل دادوستد این محصولات و انتقال آنها به این بازارها بوده و علاوه بر این مسافت راه دسترسی ساوه را به تفرش و سلطا نآباد و شهرهای پیرامونی را به میزان زیادی کاهش م یداده است.