بررسی ویژگی های مورفومتری آبکندها و عوامل موثر بر گسترش آن ها در کاربری زراعت دیم در جنوب استان آذربایجان شرقی

فرسایش آبکندی یکی از مهم ترین انواع فرسایش آبی است که با توجه به تولید رسوب و تخریب شدید خاک، مطالعه آن اهمیت ویژه ای دارد. اطلاعات اندکی در مورد گسترش فرسایش آبکندی در مناطق تحت کشاورزی دیم وجود دارد. مطالعه حاضر به منظور بررسی روابط بین ویژگی های مورفومتری آبکند و تاثیر برخی عوامل زمینی (طول، شیب، مساحت زهکش، کاربری زمین و جهت شخم) بر گسترش فرسایش آبکندی به منظور بررسی راه کارهای حفاظتی در جهت کاهش هدررفت خاک در پهنه ای کشاورزی به وسعت 900 کیلومتر مربع در جنوب استان آذربایجان شرقی انجام گرفت. در این راستا 223 آبکند در منطقه شناسایی و ویژگی های مورفومتری شامل طول، عرض، عمق، اختلاف ارتفاع دو سر آبکند، مساحت مقطع و حجم در کنار عوامل زمینی شامل درجه شیب، درجه شیب زمین بالادست آبکند و طول زمین، سطح زهکش و عوامل مدیریتی (کاربری زمین و جهت شخم) تعیین شد. بر اساس نتایج، آبکندها در عرصه هایی با مساحت حوضه زهکش 5/1 تا 1/45 هکتار گسترش یافته، طول آن ها از 52 متر تا 2088 متر و حجم آن ها از 150 تا 35088 متر مکعب تغییر می کند. همبستگی معنی دار بین حجم آبکند و طول، عرض، عمق، شاخص شکل و سطح مقطع آبکند وجود دارد. طول آبکند مهم ترین مشخصه مورفومتری آبکند برای بیان گسترش آبکندها در منطقه است. گسترش فرسایش آبکندی تحت تاثیر مستقیم اختلاف ارتفاع دو سر آبکند (51 /0r=)، مساحت عرصه زهکش (71/0r=) و طول دامنه (78 /0r=) و تحت تاثیر عکس شیب دامنه و شیب زمین بالادست قرار دارد. نتایج نشان داد طول دامنه مهم ترین عامل موثر بر گسترش آبکندها در منطقه است. به طوری که در دامنه های طولانی، توسعه طولی آبکند و در نتیجه گسترش حجمی آبکند بیش تر است. در چنین دامنه هایی اجرای عملیات حفاظت خاک ضروری است.