بازار گردشگری سلامت ایران در پاندمی کرونا و بعد از آن: نامه به سردبیر

گردشگری سلامت یکی از صنعت های روبه رشد دنیاست (1) که بحران کرونا به شدت روی آن تاثیر منفی گذاشته است (2). کشور ما با توجه به نقاط قوت و فرصت هایی که در پیش دارد، هرساله درصد بیشتری از این بازار بین المللی را تصاحب می کرد. بر اساس پیش بینی ها با توسعه گردشگری سلامت در جمهوری اسلامی ایران تا افق 1404، سالیانه 1 الی 2 میلیون گردشگر سلامت وارد کشور خواهند شد (1،3). بر اساس آمار های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در سال 1397 حدود 550-500 هزار گردشگر سلامت به کشور وارد شده اند. بحران کرونا به علت تضعیف بازار گردشگری سلامت، مراکز تشخیصی درمانی و شرکت های تسهیلگر را با تنگنای بیشتری در امور مالی روبه رو کرده است. ولی فرصت مناسبی را برای ایجاد زیر ساخت های لازم برای دوران پساکرونا از قبیل سایت اینترنتی مناسب، فعالیت در شبکه های اجتماعی، شکل دهی کلینیک های مجازی، توسعه بیش از پیش دورا پزشکی در امور تشخیصی و مراقبتی، مدیریت سیستم پذیرش و نوبت دهی، تسهیل فرآیند های مربوط به بیماران بین الملل در موسسات تشخیصی درمانی، بازبینی سیاست های مربوط به بازار گردشگری سلامت و غیره را فراهم آورده است. بر اساس آمار های اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت، در 9 ماهه اول سال 1398 حدود 125 هزار گردشگر سلامت به مراکز تشخیصی-درمانی کشور مراجعه کرده یا در آنجا بستری شدند. بر اساس همین آمار ها در ایام شیوع کرونا (از اول بهمن ماه 1398 الی آخر خرداد 1399) پیش بینی می شد که تعداد 250 هزار گردشگر پزشکی وارد کشور شوند که بر اساس برآورد ها هر گردشگر بین 2 الی 3 هزار دلار ارز آوری داشت. بنابراین پیش بینی می شود  مبلغی حدود 625 میلیون دلار به این صنعت روبه رشد آسیب مالی وارد شده است (3). لازم به ذکر است که به واسطه این صنعت سالیانه حدود 5/1 میلیارد دلار ارز وارد کشور می شد. همچنین پیش بینی می شود ایران حدود 30 درصد از حجم بازار گردشگری پزشکی را از دست بدهد که این امر لزوم تلاش مضاعف برای دوران کرونا و پساکرونا را نشان می دهد (2). تاثیر کرونا بر ذی نفعان صنعت گردشگری سلامت: چه باید کرد؟تاثیرات و راهکار های مربوطه را می توان با توجه به مثلث گردشگری سلامت (شکل 1) بسط داد. شرکت های تسهیلگر گردشگران سلامت متولیان شکل 1: مثلث گردشگری سلامت   شرکت های تسهیگر پر واضح است،که شرکت های تسهیلگر بیشترین تاثیر منفی را از این بحران داشته اند. یکی از ضعف های عمده این بازار عدم بازاریابی مناسب در کشور های مبدا برای آشنایی و ترغیب گردشگران برای سفر به ایران و دریافت خدمات مورد نیاز بوده است. این وقفه ایجاد شده می تواند ظرفیت شرکت های مذکور را که در امور مربوط به پذیرش و ترخیص گردشگران پزشکی به کار گرفته می شد به سمت بازاریابی مبدا محور سوق دهد. همچین اکثر گردشگران سلامت در کشور ما از کشور های همسایه نظیر افغانستان، عراق، آذربایجان و غیره هستند، بنابراین پیشنهاد می شود، شرکت های مذکور بازار های جدیدی را در کشور های آمریکای جنوبی و آفریقا جست و جو کنند. گردشگران سلامت گردشگران به علت ماهیت انتخابی بودن (غیر اورژانسی بودن) خدماتی که برای دریافت آن اقدام به مسافرت می کردند، کمتر تاثیر منفی پذیرفته اند و در اولین فرصت بعد از کاهش بار این بیماری می توانند به کشور مقصد عزیمت نمایند. تخفیفات شرکت های تسهیلگر، واسطه ها و مراکز ارایه دهنده خدمات تشخیصی درمانی در دوران پسا کرونا که جهت جبران زیان های دوران کرونا و کنترل بخش های قبلی این بازار پر سود ارایه خواهند شد، می تواند فرصت خوبی برای گردشگران باشد. همچنین بیماران می توانند در زمینه کیفیت، قیمت، مراکز سلامت، پزشکان و غیره با تقویت بازاریابی شرکت های تسهیلگر اطلاعات بیشتری به دست آورند. مراکز ارایه خدمات سلامت مراکز ارایه دهنده خدمات سلامت نیز به نسبت کمتری تاثیر پذیرفته اند، بدین دلیل که تمامی درآمد آن ها از محل گردشگران سلامت نبوده است. این مراکز بایستی در جهت ارتقای کیفی خدمات مربوطه تلاش نمایند. رقبای ما در این صنعت کشور هایی از قبیل ترکیه، کره جنوبی، مالزی و غیره هستند که با قیمت بیشتر از کشور ما، خدمات با کیفیت تری ارایه می کنند (4). بنابراین ارتقای کیفی این خدمات از اهمیت بالایی برخودار است. متولیان شاید تنها نکته مثبت بحران کرونا برای متولیان این صنعت باشد. بازار گردشگری سلامت ایران به دلایلی از قبیل سیاست های نادرست، چند متولی بودن، دلال محور بودن و غیره نیازمند بازنگری اساسی در سیاست ها و تجدید ساختار می باشد، که بحران عالم گیری کووید-19 و همچنین تشکیل وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می توانند پتانسیل های بالقوه خوبی در این زمینه باشند (5). وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، وزارت امور خارجه به عنوان متولیان این امر می توانند با ارایه تسهیلات بانکی به کسب و کار های گردشگری سلامت که از بحران کرونا آسیب دیده اند، پایه های این صنعت را برای دوران پسا کرونا حفظ کنند. این نامه به سردبیر برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی با عنوان "تحلیل استراتژیک استقرار واحد بیماران بین الملل در بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی تهران"، مصوب دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران با کد اخلاق IR.TUMS.SPH.REC.1398.132 می باشد.