واضح بخارایی و تبیین نقش وی در احیای سنت تذکره ‏نویسی ادبی فارسی در ماوراءالنهر

تذکره‏ نویسی ادبی نخستین بار در زبان فارسی با  لباب‏ الالباب عوفی بخارایی در آغاز سده هفتم هجری آغاز شد. پس از جدایی سیاسی ایران و ماوراءالنهر در سده دهم، این سنت به حیات خود ادامه داد؛ اما در سده دوازدهم و بیشتر سال‏های سده سیزدهم هیچ اثر مستقلی در این نوع ادبی در این منطقه تالیف نشد. قاری رحمت‏الله واضح بخارایی، از ایرانی‏تباران بخارا (1233-1311ق)، در سال 1288ق/1871م با تالیف تذکره تحفه ‏الاحباب فی تذکره ‏الاصحاب این ژانر ادبی را در ماوراءالنهر احیا کرد. مسئله اصلی این پژوهش معرفی انتقادی تذکره، تذکره ‏نویس و طبقه ‏بندی معیارهای تذکره‏نویسی در نزد وی است. نگارنده برای یافتن پاسخ به پرسش‏های نهفته در مسئله پژوهش با استفاده از روش تحلیلی انتقادی به معرفی واضح بخارایی و تذکره وی پرداخت و در ادامه با انتخاب نه شاخص، مهم ترین معیارهای تذکره‏نویسی مولف را تحلیل کرد. این جستار اطلاعات پایه ‏ای دست‏اولی از زندگی و تذکره واضح در اختیار پژوهشگران قرار می‏دهد، به‏ گونه‏ ای که می‏توان از آن در تصحیح اطلاعات نادرست منابع تالیف ‏شده در ایران و ماوراءالنهر بهره برد.