تحلیل شناخت سخنگویان فارسی زبان در قالب مقوله بندی؛ مقوله بندی رده ای یا موضوعی؟

مقوله‏بندی به مثابه سازمان‏بندی و قرار دادن چیزهای گوناگون، اعم از پدیده‏ها، اشیا، رخدادها و جز آن در گروه‏های مختلف، نوعی عملکرد شناختی در انسان است که بر حسب «رده» مشترک مقوله‏ها یا «روابط» موضوعی میان آن ها صورت می‏گیرد. پژوهش‏های انجام‏شده نشان می‏دهند که عملکرد شناخت غربی‏ها و آسیایی‏های شرقی به ویژه چینی‏ها در باب مقوله‏بندی کاملا متفاوت است؛ بر این اساس، غربی‏ها بر مبنای «مقوله» (مقوله‏بندی رده‏ای) و آسیایی‏های شرقی‏ بر حسب «رابطه» (مقوله‏بندی موضوعی) به دسته‏بندی چیزها می‏پردازند. پژوهش حاضر با انجام دو آزمون در قالب پرسش نامه‏های تصویری و زبانی درمورد 50 سخنگوی خانم و آقای فارسی‏زبان به ارزیابی و تحلیل عملکرد شناخت آنان پرداخته است. پرسش نامه تصویری نشان می‏دهد که از مجموع 50 شرکت‏کننده فارسی‏زبان، 70 درصد مقوله‏بندی را بر مبنای «رابطه» انجام داده‏اند؛ پرسش نامه زبانی نیز نتیجه آزمون تصویری را تایید می‏کند و نشان‏دهنده آن است که 76 درصد از سخنگویان فارسی‏زبان در جریان مقوله‏بندی، معیار «رابطه» را درنظر ‏گرفته‏اند و درواقع، روی محور هم نشینی عمل کرده‏اند. بر این اساس، می‏توان چنین نتیجه‏گیری کرد که اولا عملکرد شناخت در تمامی انسان‏ها یکسان نیست و ثانیا شناخت فارسی‏زبانان در زمینه مقوله‏بندی روی محور هم نشینی عمل می‏کند، برخلاف غربی‏ها که در جریان مقوله‏بندی، درواقع دست به «رده‏بندی» می‏زنند و روی محور جانشینی عمل می‏کنند.