ارزیابی محدودیتهای مکانی برای دفن بهداشتی زباله های شهری در استان مازندران با استفاده از GIS و تحلیل سلسله مراتبی

مدیریت پسماندهای جامد یکی از مهم ترین مشکلات پیش روی برنامه ریزان شهری در سراسر جهان محسوب می گردد. دفن بهداشتی که به معنی دفن کنترل شده زباله در زمین است، به ویژه اگر به همراه سایر روش های مدیریتی زباله استفاده شود، جامع ترین روش مدیریت زباله محسوب می گردد. انتخاب مکان مناسب جهت دفن بهداشتی زباله از ابتدایی ترین مراحل دفن محسوب می گردد. سامانه های اطلاعات مکانی (GIS) یکی از رایج ترین ابزارهای مورد استفاده در انتخاب محل های مناسب دفن زباله است. در این پژوهش با تلفیق سامانه های اطلاعات مکانی و مدل های تصمیم گیری چندمعیاره نسبت به ارزیابی محدودیتهای موجود جهت دفن بهداشتی زباله های شهری در محدوده استان مازندران بر اساس قوانین مشروح سازمان حفاظت محیط زیست ایران، اقدام می گردد.

مشکل دفع ایمن زباله های شهری در سالهای اخیر به بزرگترین مشکل محیط زیستی استانهای شمالی کشور بالاخص استان مازندران تبدیل شده است. در این مقاله با کمک تحلیلهای سلسله مراتبی (AHP) یک مدل تصمیم گیری بر اساس سامانه های اطلاعات مکانی (GIS) برای مکانیابی محل های مناسب دفن زباله های بهداشتی در هریک از شهرهای استان مازندران ارایه شده است.. در تحقیق حاضر، از نرم افزار ArcGIS 10.4.1  برای ایجاد پایگاه داده ها، تحلیل های مکانی و روی هم گذاری لایه های اطلاعاتی استفاده شده است. همچنین از مدل AHP و نرم افزار Expert Choice برای محاسبه ی وزن معیارها استفاده شده است.

نتایج و بحث:

 در پژوهش حاضر ابتدا  با توجه به قوانین سازمان حفاظت محیط زیست ایران، عوامل تاثیرگذار در مکانیابی محل های دفن پسماندهای شهری استخراج گردید. این معیارها شامل شیب، فاصله از گسل، سیلاب دشت، فاصله از دریا، فاصله از رودخانه ها، فاصله از تالاب ها و دریاچه ها، فاصله از چاه های آب شرب، عمق آب زیرزمینی، فاصله از مناطق حفاظت شده محیط زیست، فاصله از مناطق شهری، فاصله از مناطق روستایی، فاصله از مراکز آموزشی و درمانی، فاصله از مراکز تاریخی و باستانی، فاصله از فرودگاه های محلی و بین المللی، فاصله از صنایع و دسترسی به جاده ها می باشد. در ادامه، با در نظر گرفتن معیارهای حذفی و طبقه بندی و امتیاز دهی آن ها، نقشه های معیار در محیط GIS تولید گردید. از آنجایی که اهمیت معیارها نسبت به هم متفاوت می باشد با استفاده از روش AHP و نرم افزار Expert choice وزن نسبی معیارها محاسبه گردید. در نهایت با تلفیق وزنی نقشه های معیار، محدوده هایی که در استان مازندران برای دفن زباله مناسب تشخیص داده شده اند، شناسایی و طبقه بندی گردید. نتایج حاصل نشان می دهد، 16156 کیلومترمربع از مساحت استان مازندران (معادل 68 درصد از کل استان) جز مناطق ممنوعه برای دفن زباله محسوب شده و تنها 32 درصد از مساحت کل استان شرایط اولیه برای دفن بهداشتی زباله های شهری را دارا می باشند. مناطق مجاز اولیه، براساس فاصله مطلوب از عوارض مورد نظر، طبقه بندی و اولویت دهی شده اند، این مناطق به 3 دسته کاملا مناسب، نسبتا مناسب و کمتر مناسب تفکیک شده اند. به این ترتیب 2405 کیلومترمربع از مساحت استان دارای شرایط با مطلوبیت کم، 4914 کیلومترمربع دارای شرایط نسبتا مطلوب و 281 کیلومتر مربع دارای شرایط کاملا مطلوب و مناسب جهت دفن بهداشتی زباله تشخیص داده شد.

بررسی مقایسه ای نتایج نشان می دهد که نهایتا تنها 2 درصد از مساحت کل استان دارای شرایط بهینه برای دفن بهداشتی زباله می باشد و از این نظر استان مازندارن جزء مناطق بسیار خاص کشور با محدودیتهای بالا برای امکان دفن زباله های شهری تشخیص داده شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد ترکیب استفاده از سامانه اطلاعات مکانی (GIS) و روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای اعمال معیارهای حذفی و اولویت بندی ذکر شده در متن قوانین زیست محیطی کشور، می تواند به عنوان روشی مناسب جهت مکانیابی محل های دفن زباله های شهری در نظر گرفته شود.