بررسی تطبیقی مهم ترین مبانی فکری مکتب ماتریدیه و سلفیه در مباحث کلامی

متکلمان ماتریدیه و سلفیه در تبیین گزاره های کلامی مبانی خاصی دارند که آشنایی با آن در بررسی و روشن سازی آموزه های اعتقادی دو مکتب امری لازم به شمار می آید. در این جستار، تلاش کرده ایم با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، اندیشه های متکلمان ماتریدیه و سلفیه را با استفاده از منابع دسته اول آنان واکاوی کنیم. براساس نتایج پژوهش حاضر، ماتریدیان در تبیین و نظام مندسازی مباحث کلامی از مبانی عقلی و نقل معتبر استفاده می کنند و عقل را به درک حسن و قبح ذاتی افعال مستقل می دانند. آنان در بحث نبوت و حسن عدالت و قبح ستم به استقلال ادراکات عقلی تاکید ورزیده و تبیین گزاره های کلامی را مبتنی بر حسن و قبح عقلی دانسته اند. از دیگر مبانی کلامی ماتریدیان، تاویل و تفویض در بحث صفات الهی است. آنان اخبار آحاد را در مباحث کلامی حجت نمی دانند و معتقد به وجود مجاز در متون دینی اند. رویکرد سلفیان در باب حسن و قبح عقلی یکسان نیست و البانی آن را شرعی دانسته؛ اما ابن تیمیه معتقد به حسن و قبح عقلی شده و بااین حال دیدگاه ماتریدیان را که آن را ذاتی اشیا و اشاعره که آن را شرعی تلقی کرده اند، نفی می کند و نظریه اش را برتر از اندیشه آنان می داند. وی درک حسن و قبح افعال را گاه با عقل و در مواردی با شرع و گاه نیز از هر دو دانسته است. از دیگر مبانی اعتقادی سلفیان حجیت فهم سلف، احادیث آحاد و نفی تاویل و انکار مجاز در متون دینی است. آنان تاویل را حقیقت شیء خارجی معنا می کنند و تقسیم الفاظ به حقیقت و مجاز را بدعت در دین می دانند که پس از قرون فاضله، متکلمان پدید آورده اند.