بررسی گونه شناختی چراغ پایه های فلزی دوره میانی اسلامی در ایران

چراغ‌پایه‌های فلزی، از سده چهارم هجری به این سوی، از جمله شاخص‌ترین نوع وسیله‌های روشنایی دوره اسلامی در ایران به‌شمار می‌روند. چراغ‌پایه‌ها، همان‌گونه که از نامشان پیداست، پایه یا ایستنده‌ای بوده‌اند که پیه‌سوزی بر روی آنها قرار می‌گرفته است. این وسیله‌ها در روند تکامل خود از طرح‌های شاخصی برخوردار شده‌اند که شناخته‌شده‌ترین آنها با روپایه‌های کاودیسی‌شده و پایه‌های چمباتمه‌زده از اشکال درخشان سده‌های پنجم و ششم هجری به‌شمار می‌رود. مسئله عمده‌ای که این تحقیق بدان می‌پردازد بررسی و پی‌گیری روند تحولات طرح چراغپایه‌های فلزی دوره اسلامی در ایران و شناسایی مهم‌ترین ویژگی‌های گونه‌شناختی آنها است.

براین‌اساس، این مقاله بر آن است تا با مطالعه مهم‌ترین تحولات و تغییرات ایجاد شده در شیوه طراحی چراغ‌پایه‌های فلزی دوره اسلامی مسیری را که هر کدام از آنها از ابتدای دوره اسلامی تا حدود سده هفتم هجری طی کرده‌اند شناسایی و ترسیم کند.

بارزترین گونه‌های چراغ‌پایه‌های فلزی تولید شده در ایران دوره اسلامی چه ویژگی‌هایی دارند؟

برای انجام این پژوهش از روش تحقیق توصیفی تحلیلی استفاده و درصد بسیار زیادی از اطلاعات موردنیاز به روش کتابخانه ای جمع آوری شده است. همچنین، در این پژوهش، برای تبیین تحولات صورت‌گرفته در انواع و گونه های مختلف چراغ‌پایه‌های فلزی ایرانیاسلامی از معیارهای خاصی بهره گرفته ام که کمار ویاس برای بررسی نظاممند تاریخ تحولات اشیا پیش روی محققان نهاده است.

پس از انجام بررسی‌های لازم، درنهایت، مهم‌ترین تحولات طراحی چراغ‌پایه‌های فلزی دوره اسلامی ایران طی سه گونه متمایز شناسایی و دسته‌بندی شده است: گونه اول چراغ‌پایه‌هایی با روپایه‌های کاودیسی‌شده و پایه‌های چمباتمه‌زده را شامل می‌شود؛ گونه دوم، دربرگیرنده چراغ‌پایه‌هایی با روپایه‌های گنبدی‌شکل با پایه‌های چمباتمه‌زده است و، نهایتا در گونه سوم، چراغ‌پایه‌هایی با پایه‌های گنبدی‌شکل را معرفی می‌کند. در آخر مشخص شد که هم‌زمان با رواج و رونق شمعدان‌های زنگوله‌ای شکل مشهور دوران اسلامی در ایران تحول طراحی چراغ‌پایه‌ها متوقف شده است؛ به‌نظر می‌رسد محبوبیت روزافزون شمعدان‌های فلزی این دوره موجب کاهش استفاده از این چراغ‌پایه‌ها شده است.