بررسی و تحلیل ابعاد سیاسی - اجتماعی جنبش شیعی علویان طبرستان (308-243ق) بر پایه نظریه کنش جمعی چارلز تیلی

برپایی حکومت علویان، مهم­ترین رویداد سیاسی بود که پس از ورود اسلام به ایران در طبرستان شکل گرفت. کاربست نظریه «کنش جمعی» از چارلز تیلی که به انقلاب­ها و حرکت­های اجتماعی می­پردازد، در ارائه خوانشی جدید از این جنبش تاثیرگذار است. در پژوهش حاضر، با استناد به منابع کتابخانه­ای و روش توصیفی - تحلیلی، جنبش علویان با رویکرد به آراء تیلی بررسی شده است. سوال اصلی مقاله این است که کاربست نظریه یادشده، چه ابعادی از این جنبش را نمایان می­کند؟ به نظر می­رسد علویان از راه­اندازی این جنبش، تحقق سه هدف را در نظر داشتند:
1. حفظ بقا؛ 2. رسیدن به قدرت سیاسی؛ 3. گسترش مبانی تشیع. بر این اساس، پس از رسیدن به قدرت، با عنایت به هویت دینی مشترک با مردم و حاکمان بومی، سازمانی با شاکله نظامی و دینی ایجاد گردید. بسیج منافع توسط رهبران علوی به صورت تهاجمی و تدارکاتی بوده و ماهیتی اجبارآمیز و هنجاری داشته است. عنصر قدرت در این جنبش، دو سویه تقابلی (خلافت سنی/ حکومت شیعی) دارد. مهم­ترین فرصت­های پیش­آمده برای رهبران جنبش، عبارت است از: ایجاد هویت دینی مشترک، بهره­جویی از توان نظامی حاکمان محلی و استفاده از ظرفیت­های توده. سامانیان و کینخواریان، مهم‌ترین عوامل تهدید علویان بودند که سیاست سرکوب را پیش گرفتند. نوع کنش جمعی علویان، رقابتی و نوخواهی بوده و بر مبنای تقابل دوگانه خودی - بیگانه شکل گرفته است.