تبدل و تحول صفت «حرص» از دیدگاه آثار تعلیمی صوفیه تا سده نهم هجری

این پژوهش به تحلیل صفت حرص از منظر مراتب سیر و سلوک در مهم ترین آثار تعلیمی صوفیه تا قرن نهم هجری می پردازد. این بررسی که با روشی توصیفی-تحلیلی نگارش یافته، نشان می دهد که صفت حرص، در هر یک از مراتب سه گانه سلوک، رویکرد متفاوتی داشته و دچار تبدل و تحول محتوایی شده است، چنان که در مرتبه نخست سلوک (فرق)، حرص به عنوان صفتی منفی شناخته می شود، لذا اقتضای این مرتبه ایجاب می کند تا سالک رویکردی کوشش مدارانه در پرهیز از حرص داشته باشد. در مرتبه دوم (فنا)، جذبه الهی، سالک را از وجود مجازی و همه صفاتش فانی می سازد. بنابراین، صفت رذیله حرص در این مرتبه به سبب فنای عارف، از او زدوده می شود؛ اما در مرتبه سوم (بقا)، عارف مظهر اسما و صفات الهی می گردد؛ لذا حرص در او به شکل ایجابی، اما تحول یافته، نمود می یابد. این صفت که در عاشق پس از قرب به معشوق ظاهر می گردد، به حرص و اشتیاق عاشق بر درجات بالاتری از قرب و وصال معشوق تعبیر می شود. یافته های پژوهش نشان می دهد باوجود تناسب سخنان بیشتر عارفان از حرص با مرتبه فرق، سخنان برخی شان از حرص، با احکام مرتبه فنا و بقا نیز هم پوشانی دارد.