برآورد ارزش اقتصادی نقش پوشش گیاهی در کنترل فرسایش خاک (مطالعه موردی: حوزه آبخیز کچیک)

سابقه و هدف:

 حفظ و نگه داری خاک و جلوگیری از رخداد و تشدید فرسایش از مهم ترین کارکردهای اکوسیستم های طبیعی به حساب می آید این موضوع به ویژه در مناطق پرشیب و کوهستانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است کارکرد حفاظت خاک نیز همانند بسیاری از دیگر خدمات اکوسیستم ها، فاقد بازاری برای تعیین ارزش آن ها است. اکوسیستم های طبیعی یکی از منابع مهم اقتصادی برای بسیاری از کشورهای درحال توسعه می باشند که با تولید کالاها و خدمات به توسعه مناطق و جوامع کمک می کنند. نبود بازاری سازمان یافته برای تعیین ارزش خدمات تولید شده این اکوسیستم ها و در نتیجه رایگان پنداشتن آنها، منجر به از دست رفتن بخش عظیمی از این منافع شده است. این مطالعه در سال 1398 با هدف بررسی نقش اکوسیستم طبیعی منطقه کچیک در کنترل فرسایش خاک و تعیین ارزش اقتصادی حفاظت خاک براساس کارکرد حفظ حاصلخیزی خاک انجام شد.

به منظور برآورد کمی میزان فرسایش خاک، از مدل RUSLE که ورودی های آن شامل عامل فرسایندگی باران، عامل فرسایش پذیری خاک، عامل طول و درجه شیب، عامل پوشش گیاهی و عامل کار های حفاظتی می باشد در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی انجام شد. برای محاسبه ارزش اقتصادی کارکرد حفظ حاصلخیزی خاک، میزان نگه داشت خاک و محتوای عناصر غذایی خاک شامل ازت، فسفر و پتاسیم منطقه، برآورد شد و ارزش اقتصادی آن با رویکرد هزینهجایگزین محاسبه شد.

نتایج حاصل از فرسایش خاک با روش RUSLE نشان داد دامنه فرسایش خاک در منطقه بین 0 تا 2/239 تن در هکتار در سال متغیر بوده و میانگین آن برابر 94/7 تن در سال در هکتار برآورد شد. ارزش عناصر اصلی حفظ شده در خاک کل حوضه برابر 21/9 میلیارد ریال در سال بوده و ارزش هر هکتار اکوسیستم منطقه برابر 55/2 میلیون ریال در سال برآورد شد. همچنین تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده از فرسایش در نرم افزاز IDRISI Selva نشان داد، عامل طول و درجه شیب با ضریب همبستگی 93 درصد و ضریب تبیین (R2) 87/0 بیش ترین تاثیر را در برآورد فرسایش سالانه خاک داشته است.

نتیجه این پژوهش بیان می کند ارزش بدست آمده در هر هکتار جنگل 39/3، مرتع 84/2 و دیم زار 16/2 میلیون ریال در سال می باشد که نشان دهنده ارزش بیشتر اکوسیستم مراتع نسبت به اراضی دیم زار می باشد. با توجه به اثرات مثبت پوشش گیاهی، لزوم توجه ویژه به پوشش گیاهی مرتعی و جنگلی به منظور کاهش فرسایش خاک احساس می شود و پیشنهاد می شود برنامه های بیولوژیکی و حفاظت خاک به منظور کاهش خسارات فرسایش خاک در قسمت های با حساسیت فرسایش بالا در منطقه صورت گیرد.