احادیث مربوط به وجه تسمیه زنان: نقد محتوا با مبنای ریشه شناسی

در مروری بر گونه های مختلف حدیثی، یکی از گونه ها، احادیث وجه تسمیه است که بخشی از آن به نام های خاص مانند نام پیامبران و شخصیت های قصصی و بخشی دیگر به دایره واژگان مربوط می شود. به خصوص این گونه ی اخیر، از آن رو پر اهمیت است که امکان آزمون محتوای آن با روش های ریشه شناسی وجود دارد. مقاله حاضر در پی آن است که سه لفظ مربوط به زن یعنی «مراه» به معنای انسان مادینه، «نساء» به معنای جمع آن و نام خاص «حواء» به عنوان نخستین زن را از حیث ریشه شناسی بکاود و نشان دهد احادیث وارد شده درباره وجه تسمیه به این الفاظ چگونه ارزیابی می شوند؟ هدف از این پژوهش در سطح محدود؛ نقد محتوایی این بخش از روایات مربوط به ارزش گذاری جنسیت زن و در سطح گسترده؛ گشودن باب جدیدی از کاربرد زبان شناسی تاریخی در نقد محتوایی حدیث است. روش به کار گرفته شده در این پژوهش، ریشه شناسی با الگوهای معمول در زبان شناسی تاریخی سامی است و به تناسب بحث، در سطح محدود از مقایسه محتوای روایات با متون مقدس ادیان پیشین نیز استفاده شده است. از حیث دامنه، محور بحث به طور خاص احادیثی به نقل از امام جعفر صادق (ع) است که در آن ها از سه وجه تسمیه مورد اشاره، سخن آمده است. البته در متون غیر امامیه نیز مضامین مشابهی نیز از ابن عباس نقل شده که در مقام مقایسه بررسی شده است.