مقایسه تحمل شوری لاین های امیدبخش تریتی پایرم (Tritipyrum) اولیه غیرایرانی با دو رقم گندم در مرحله جوانه زنی

تنش شوری یکی از مهمترین عوامل کاهش عملکرد گیاهان زراعی می باشد. تلاقی بین ارقام اصلاح شده و خویشاوندان وحشی یکی از روش های ایجاد گیاهان متحمل به شوری است که ایجاد غله جدید تریتی پایروم در این راستا بوده است که به عنوان گیاه دانه ای و علوفه ای مصرف می شود. بررسی اثر شوری در مرحله جوانه زنی یک آزمون قابل اطمینان در ارزیابی تحمل بسیاری از گونه هاست، زیرا شوری باعث کاهش درصد و سرعت جوانه زنی و همچنین کاهش رشد ریشه چه و ساقه چه می گردد. هدف از این آزمایش بررسی اثرات سطوح مختلف تنش شوری بر جوانه زنی لاین های امیدبخش تریتی پایرم اولیه غیرایرانی و دو رقم گندم الوند (متحمل به شوری) و قدس (حساس به شوری) می باشد.

مواد و روش ها:

 آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در دانشکده کشاورزی دانشگاه یاسوج در سال 1396 انجام شد. فاکتور اول شامل 13 لاین تریتی پایرم و دو رقم گندم و فاکتور دوم شامل سطوح مختلف شوری صفر، 80، 160 و 240 میلی مولار نمک کلرید سدیم) بود. پس از ضدعفونی سطحی و کشت بذرها در پتری، اندازه گیری صفات مرتبط با جوانه زنی تا روز چهاردهم انجام شد.

یافته ها: 

نتایج نشان داد که با افزایش سطح شوری سرعت و درصد جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، وزن خشک و تر ریشه چه و وزن خشک ساقه چه کاهش یافت. بیشترین درصد (79/79) و سرعت جوانه زنی (74/75 بذر در روز) در شرایط تنش و بدون تنش، مربوط به لاین Az/b بود. درصد جوانه زنی رقم متحمل الوند (59/55 درصد) از 5 لاین تریتی پایروم بیشتر ولی از 7 لاین دیگر کمتر بود، سرعت جوانه زنی آن (69/53 بذر در روز) از 10 لاین تریتی پایروم بیشتر بود. درصد و سرعت جوانه زنی رقم حساس قدس (به ترتیب 98/40 درصد و 87/36 بذر در روز) از همه لاین های تریتی پایروم کمتر بود. در شرایط تنش شوری، لاین La/b دارای بیشترین طول ریشه چه (77/7 سانتی متر) بود که حتی از طول ریشه چه رقم متحمل الوند (9/4 سانتی متر) نیز بیشتر بود. بیشترین وزن خشک ریشه چه در شرایط تنش به لاین Ka/b (027/0 گرم) و کمترین وزن خشک ریشه چه مربوط به رقم قدس (013/0 گرم) مربوط بود. در بین صفات جوانه زنی، بیشترین و کمترین وراثت پذیری به ترتیب مربوط به صفت طول ساقه چه در شرایط تنش و بدون تنش و صفت وزن تر ریشه چه (در شرایط عدم تنش) و طول ریشه چه (در شرایط تنش) بود. واریانس ژنتیکی صفات طول ساقه چه و درصد جوانه زنی در شرایط عدم تنش نسبت به شرایط تنش بیشتر بود و گزینش در شرایط عدم تنش از بازدهی بالاتری نسبت به شرایط تنش برخوردار خواهد بود. گروه بندی ژنوتیپ ها با استفاده از تجزیه خوشه ای ژنوتیپ ها را در شرایط نرمال و شوری در چهار گروه قرار داد. در شرایط تنش شوری، رقم متحمل به شوری به تنهایی در خوشه چهارم قرار گرفت. رقم حساس به شوری نیز با لاین St/b در خوشه سوم قرار گرفت. بقیه لاین های تریتی پایروم مورد بررسی در دو خوشه اول و دوم قرار گرفتند که لاین ترکیبی (Ka/b)(Cr/b)F6 در خوشه اول قرار گرفت. بنظر می رسد شرایط تنش شوری رقم قدس را از همه لاین های تریتی پایروم (بجز St/b) جدا کرده است ولی در شرایط نرمال چنین نبود که حاکی از صحت خوشه بندی ژنوتیپ های مورد بررسی است.

نتایج این تحقیق تحمل به شوری را در اکثر لاین های ساده و ترکیبی این گیاه در مرحله جوانه زنی اثبات نمود که از بین آنها لاین های ترکیبی (St/b)(Cr/b)F3، (Ka/b)(Cr/b)F6 و (Ka/b)(Cr/b)F3 و La(4B/4D)×(b) و لاین های ساده La/b و Az/b و St/b بهتر از بقیه بوده اند. لذا این لاین های منتخب می توانند در بررسی های تکمیلی آتی مورد توجه قرار گیرند.