شیوه های برجسته سازی در گفتمان تصوف؛ مطالعه موردی: میراث صوفیانه ابوسعید ابوالخیر

یکی از مفاهیمی که در ذات خود با مفهوم غیریت همراه است، «برجسته‌سازی» است. اساس برجسته‌سازی قرار دادن «خود» در قطب مثبت است. برجسته‌سازی به اشکال مختلف در عرصه منازعات گفتمانی ظاهر میشود. برای بررسی شیوه‌های تعامل و تنازع گفتمان کرامت‌ محور ابوسعید با گفتمانهای غیر، باید نشان داد که این گفتمان از چه ابزارهای برجسته‌سازی برای تثبیت قدرت و هژمونیک شدن، بهره برده است. مولفه‌های برجسته‌سازی متن عبارتند از: ایجاد نوعی ارتباط بین مکانهای منتسب، خانقاه و مزار مشایخ، با پیامبر و انبیا و انحراف اذهان از زیارت کعبه به زیارت مزار مشایخ، شبیه‌سازی حوادث، اعمال و شخصیتهای تصوف با بزرگان دین برای کسب مشروعیت. برجسته‌سازی قدسیت تصوف برای گریز از نقد و برجسته‌سازی تساهل دینی برای توسعه گفتمانی.

روش تحقیق در این مقاله، توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، اسنادی (کتابخانه‌ای) است.

مقامات ابوسعید در یک زندان دوقطبی گرفتار است. پایه و اساس این تقابلها «تضاد» است. و در این تضاد رابطه‌ای پایگانی (سلسله‌مراتبی) برقرار است. در این دوگانه، تایید ابوسعید بمنزله نفی غیر اوست؛ پس همواره ارزش یکی برتر از دیگری است. اساس برجسته‌سازی قرار دادن «خود» در قطب مثبت است.

مکان در هر گفتمانی مولفه‌ای برجسته‌ساز است. مقامات‌نویس با این آگاهی مکانهای منتسب مانند خانقاه و مزار مشایخ را برجسته میکند، و در این راه از عناصر معتبر در گفتمانهای رقیب از جمله ساختن خانقاه به امر پیامبر، برابری زیارت مزار مشایخ با مزار انبیا، برتری زیارت مزار مشایخ نسبت‌به زیارت کعبه بهره میبرد.