بازشناسی مفهوم «عقل معاش» و وجوه آن از منظر دانشمندان اسلامی

تقسیم بندی های متفاوتی از عقل از نظر غایت و حوزه فعالیت وجود دارد. یکی از آن ها به عقل از منظر فعالیت در بعد دنیایی و آخرتی یا حیوانی و روحانی می نگرد و دو قسم با نام عقل معاش و عقل معاد را پدید می آورد. از آن جا که دین اسلام به زندگی دنیایی نگاه ویژه ای دارد و آن را وسیله-ای جهت رسیدن به زندگی جاویدان می داند، اهمیت توجه به موضوع عقل معاش مشخص می شود. تعبیر عقل معاش در آیات و روایات به صراحت به کار نرفته و از جمله تعابیری است که در دوره های بعدی وضع شده است و تعاریف مختلفی از آن به چشم می خورد؛ چنان که گروهی آن را عقل اقتصادی، گروهی آن را عقل عملی یا جزیی می دانند. مفهوم شناسی عقل معاش، معرفتی در راستای شناسایی عقل و کارکرد آن در زندگی دنیایی از دیدگاه دانشمندان اسلامی و زمینه ساز بهره مندی صحیح، از این عطیه ارزشمند الهی است. این نوشتار پس از بیان تقسیمات کلی عقل از نظر دانشمندان اسلامی به تبیین مفهوم عقل معاش و وجوه متصور آن اشاره دارد و «معادگرا بودن عقل معاش» را شرط تحقق مفهوم صحیح آن می داند. ازاین رو، به کمال رساندن این قوه موجب می شود که زندگی عقلانی و حیات طیبه قرآنی تحقق یابد.