تاثیر برخی ترکیبات سمی گیاهی و ایمیداکلوپراید بر پارامتر های بیو شیمیایی سر خرطومی حنایی خرما (Rhynchophorus ferrugineus Olivier)

امروزه مبارزه با سرخرطومی حنایی خرما بعنوان آفت قرنطینه ای و مخرب نخلستان ها بدلیل تغذیه از قسمت های داخلی تنه درخت، صرفا به مبارزه شیمیایی محدود گردیده که کاربرد بی رویه آفت کش های مختلف مانند ایمیداکلوپراید باعث بروز مقاومت این حشره شده است. در این پژوهش اثر کشندگی ترکیبات سمی گیاهی شامل اسانس سیر و متابولیت های ثانویه ی آن (دی آلیل دی سولفاید، دی آلیل تری سولفاید) و اسانس اکالیپتوس و متابولیت های ثانویه آن (1و8-سینیول، آرومادندرن) بر فعالیت آنزیمی (استرازهای عمومی، گلوتاتیون اس-ترانسفراز، استیل کولین استراز) سرخرطومی حنایی خرما مطالعه و با ایمیداکلوپراید (فرم تجاری و ماده تکنیکال) مقایسه شدند. حشرات بالغ (نر و ماده) از نخلستان های آلوده سراوان جمع آوری و در آزمایشگاه (3±25 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±60 درصد و دوره نوری 12:12 ساعت تاریکی: روشنایی) پرورش یافتند. آزمایش های زیست سنجی روی لاروهای همسن (سن دوم) انجام شد. اثرات سمی تمام ترکیبات سمی به طور جداگانه و در حالت های اختلاط دوگانه بررسی شدند. همچنین اثر حالت های اختلاط دوگانه و مقادیر LC25 و LC50 وضعیت انفرادی هر ترکیب سمی بر میزان فعالیت آنزیم های اشاره شده در 24 ساعت پس از تیمار ارزیابی شد. مقادیر غلظت کشنده بیست و پنج درصد (LC25) و غلظت کشنده پنجاه درصد (LC50) برای اسانس سیر، دی آلیل دی سولفاید، دی آلیل تری سولفاید به ترتیب برابر با "23/9 و 61/23"، " 33/2 و 64/4"، " 75/2 و 01/5" میکرولیتر بر میلی لیتر"؛ برای اسانس اکالیپتوس، 1و8-سینیول، آرومادندرن به ترتیب برابر با "46/12 و 41/33"، "26/4 و 83/7" ، "68/3 و 84/7" میکرولیتر بر میلی لیتر و برای فرم تجاری و ماده تکنیکال ایمیداکلوپراید به ترتیب برابر با "012/0 و 025/0" و "009/0 و 004/0 میکرولیتر بر میلی لیتر" تعیین شدند. اختلاط دوگانه LC50+LC50 شامل "دی آلیل تری سولفاید+ ماده تکنیکال ایمیداکلوپراید"،"دی آلیل تری سولفاید+ آرومادندرن "، "دی آلیل تری سولفاید+ 1و8-سینیول"،"دی آلیل دی سولفاید+ ماده تکنیکال ایمیداکلوپراید"،"دی آلیل دی سولفاید+ آرومادندرن"، "دی آلیل دی سولفاید+ 1و8-سینیول" اثرات هم افزایی داشتند. نتایج، افزایش معنی دار فعالیت استرازهای عمومی و گلوتاتیون اس-ترانسفراز را در لاروهای تیمار شده با وضعیت انفرادی ترکیبات سمی و حالت های اختلاط دوگانه کاهش فعالیت گلوتاتیون اس ترنسفراز را سبب شدند. کاهش معنی دار فعالیت استیل کولین استراز در همه تیمارها مشاهده شد. نتایج نشان داد که کمترین و بیشترین غلظت ترکیبات سمی مورد مطالعه برای 50 درصد مهار آنزیم استیل کولین استراز با غلظت 328/0 میکرولیتر بر میلی لیتر اختلاط دوگانه "دی آلیل تری سولفاید+1و8-سینیول" و 485/4 میکرولیتر بر میلی لیتر اسانس سیر بدست آمد. همچنین نتایج نشان داد که بیشترین (30/80 درصد) و کمترین (50/6 درصد) میزان مهار استیل کولین استراز به ترتیب توسط غلظت 2 میکرولیتر بر میلی لیتر "دی آلیل تری سولفاید+1و8-سینیول" و غلظت 1/0 میکرولیتر بر میلی لیتر "فرم تجاری ایمیداکلوپراید بدست آمد. علیرغم کنترل بهتر سرخرطومی حنایی خرما پس از تیمار با ایمیداکلوپرید در مقایسه با ترکیبات سمی گیاهی (اسانس ها و متابولیت های ثانویه)، مقاومت در برابر این آفت کش به دلیل قرار گرفتن در معرض طولانی مدت به اثبات رسیده است. بنابراین باتوجه نتایج اثرات هم افزایی متابولیت های ثانویه با هم یا حتی با ایمیداکلوپراید، کاهش فعالیت آنزیم های سم زدا و همچنین استیل کولین استراز مشاهده شد که بیانگر این نکته کلیدی است که آنزیم ها قادر به حذف حالت های اختلاط دوگانه از همولنف سرخرطومی حنایی خرما نبوده اند، در نتیجه می توانند در مدیریت این آفت نقش موثری ایفا نمایند. همچنین، برای افزایش کارایی متابولیت های ثانویه نیاز است تا انواع فرمولاسیون های آنها مانند نانوفرمولاسیون ها جهت افزایش پایداری آنها در محیط مورد ارزیابی قرار گیرد. با توجه به کارآیی بالای حالت های اختلاط دوگانه ترکیبات سمی بر فیزیولوژی سرخرطومی حنایی خرما، می توان با آزمایش های تکمیلی در سطح نخلستان ها به امکان جایگزینی آنها با آفت کش امیدوار بود.