مبانی فراموش شده امامیه نخستین درباره اراده الهی

این مقاله به بررسی دیدگاه امامیه نخستین در مدرسه کوفه درباره موضوع بنیادین اراده الهی می پردازد. هدف این پژوهش، پیدا کردن سرنخ هایی برای رسیدن به پارادایم مستقل کلام امامیه - از طریق پیدا کردن تمایز دیدگاه آنان نسبت به دیدگاه های معاصرشان - با روش تاریخ کلامی است. از منظر امامیه نخستین، اراده صفت فعل است و وجودی مستقل از ذات و فعل الهی دارد. همچنین تغایر و تفاوت میان اراده تشریعی و تکوینی خداوند ذاتا ممکن است. اراده الهی مراحلی دارد و هیچ رویدادی رخ نمی دهد، مگر این که از مراحل اراده بگذرد. در موضوع بداء، کوفیان به مفهوم حقیقی بداء که تغییر در اراده الهی (یا ابداء الرای) است، معتقد بودند. به اعتقاد امامیه نخستین، اعمال انسان هرچند مخلوق خداوند نیستند، اما اراده خداوند نیز در فعل انسانی دخیل است. عمده این مباحث در دوره های بعدی امامیه، متاثر از فضای کلامی معتزله تا اندازه ای تحول یافت و سپس تر تحت تاثیر فلسفه دست خوش تغییر و گاه واژگونی شد.