نقش برش های بهداشتی در کنترل خشکیدگی بلوط ایرانی (مطالعه موردی، فاز دوم، زاگرس، ایلام، مله سیاه)

سابقه و هدف :

حوزه رویشی نیمه خشک زاگرس به عنوان دومین منبع زیتوده جنگلی ایران اهمیت زیست محیطی ویژه ای دارد. در طول دهه های گذشته توان بوم شناختی این منطقه در اثر فشار شدید انسان ضعیف شده و درختان جنگلی آن نیز در دو دهه اخیر تحت تاثیر استرس خشکسالی و حمله آفات چوب خوار و قارچ ذغالی در حال زوال می باشند. از آنجا که مبارزه شیمیایی در بوم سازگان ها شرایط طبیعی را بیشتر دچار اختلال کرده و مبارزه بیولوژیک نیز نیازمند اجرای تحقیقات طولانی مدت است، بنابراین در شرایط حال، اعمال برش های بهداشتی مهم ترین راهکار کنترل زوال جنگل های زاگرس محسوب می شود. در منابع علمی متعدد، نقش مثبت سرشاخه زنی و هرس درختان در کنترل آفات و امراض گزارش شده است. این مقاله، نتایج فاز دوم پژوهشی است که به بررسی شیوه مناسب برش بهداشتی در جنگل های حوزه رویشی زاگرس در دوره چهار ساله دوم پرداخته است. هدف بررسی نقش پنج تیمار قطع و شاخه زنی در دو فرم دانه زاد و شاخه زاد برای کنترل خشکیدگی درختان بلوط ایرانی ناحیه رویشی زاگرس بود.

در اجرای این پژوهش، تاثیر فرم رویشی و برش های بهداشتی در درصد زنده مانی و شادابی درختان بلوط ایرانی، پس از گذشت هشت سال مورد آزمون قرار گرفته و با نتایج فاز اول پروژه در دوره چهار ساله فاز اول مقایسه شد. فرم رویشی در دو سطح دانه-زاد و شاخه زاد و نوع برش بهداشتی در پنج سطح، شامل حذف قطعات آلوده، حذف کامل تاج، قطع در ارتفاع 10 سانتی متری تنه یا جست، قطع در عمق 10 سانتی متری تنه یا جست و تیمار شاهد (فاقد برش پرورشی) بررسی شد. در مقایسه تیمارهای آزمایش به دلیل کیفی بودن داده های متغیر شادابی و فقدان پیش فرض های آمار پارامتری در تیمارهای زنده مانی از آزمونهای ناپارامتری استفاده شد. جفت تیمارهای دو فاز پژوهش با آزمون ویلکاکسون (Wilcoxon)، دو تیمار فرم رویشی با آزمون من- ویتنی (Mann-Whitney)، تیمارهای برش های بهداشتی به صورت گروهی با آزمون کروسکال- والیس و به صورت جفتی با آزمون دان- بن فرونی(Dunn-Bonferroni) مقایسه شدند.

نتایج نشان داد که اختلاف زنده مانی و شادابی دو فرم رویشی در دو فاز پژوهش نسبت به هم، در سطح احتمال 5% معنی دار نبود. اختلاف زنده مانی تیمارهای برش بهداشتی در دو فاز پژوهش به جز در تیمار قطع بخش های آلوده در سایر تیمارها در سطح احتمال 1% معنی دار بود. اختلاف شادابی تیمارهای برش در دو فاز پژوهش، برخلاف زنده مانی فقط در تیمار شاهد در سطح احتمال 1% معنی دار بود. نتایج زنده مانی و شادابی پس از گذشت هشت سال از شروع آزمایش در فاز دوم، بیانگر معنی داری اختلاف (1% = α) تیمارهای برش و عدم معنی داری (5% = α) دو تیمار فرم رویشی بود. نتایج مقایسات زوجی نیز نشان داد که اختلاف درصد شادابی دو تیمار قطع از عمق و از ارتفاع 10 سانتی متر با تیمار شاهد و اختلاف دو تیمار قطع بخش های آلوده و قطع کامل تاج نسبت به هم معنی دار نبود (1% = α).

در مجموع، تیمار قطع هدفمند بخش های آلوده از نظر زنده مانی (8/88 %) که عامل اصلی پژوهش بود به تنهایی و از نظر شادابی (4/87 %) همراه با تیمار قطع کامل تاج بهترین نتیجه را در بین تیمارهای برش نشان داد. بنابراین، قطع بخش های آلوده برای کنترل مرگ درختان بلوط ایرانی در عرصه های جنگلی مشابه در زاگرس توصیه می گردد.