مقایسه تطبیقی رتبه بندی کارکردی کلان شهرهای ایران بر اساس داده های صفتی و رابطه ای

در مطالعه نظام‏های شهری دو رهیافت صفت‏ مبنا و شبکه‏ مبنا قابل ‏تمایز است؛ رهیافت نخست صفات منتسب به شهرها را ناظر اصلی بر اهمیت نسبی آن‏ها می‏داند و معطوف به سطح تمرکز فعالیت‏ها یا کارکردها در نقاط شهری است؛درحالی‏که رهیافت دوم بر اساس تعاملات بین شهرها و با استفاده از داده ‏های جریانی جایگاه هر شهر را در نسبت با موقعیت قرارگیری آن می‏ سنجد. اگرچه بنیان‏های نظری هر دو رهیافت به‏ خوبی مستند شده، از یک‏سو ماهیت ارتباط بین این دو تاکنون به‏ طور وسیعی نامشخص باقی‏مانده و از سوی دیگر در مطالعه تعاملات بین نواحی تفاوت جغرافیایی انواع مختلفی از جریان‏ها کمتر موردتوجه بوده است. ازاین‏رو، هدف از پژوهش پیش‏رو سنجش و رتبه‏بندی جایگاه کلان‏شهرهای کشور مبتنی بر هر دو رهیافت صفتی و تعاملی با استفاده از داده ‏های رابطه ‏ای جریان هوایی و زمینی افراد، مقایسه میزان همبستگی نتایج به‏ دست ‏آمده از هر یک با یکدیگر، و تشریح شباهت‏ها و اختلافات ممکن بین این دو است. نتایج نشان داد نه‏ تنها رتبه‏ بندی کارکردی کلان‏شهرهای ایران مبتنی بر رهیافت تعاملی با استفاده از دو جریان هوایی و زمینی افراد اختلافات آشکاری نسبت به یکدیگر دارند، بلکه میزان پشتیبانی رتبه‏ بندی کلان‏شهرها در رهیافت اندازه ‏مبنا و شبکه ‏مبنا نیز باهم متفاوت است؛ به‏ طوری‏که ضریب تعیین رتبه‏ بندی تعاملی مبتنی بر جریان هوایی افراد و رتبه‏ بندی صفتی برابر 85/0 درصد به‏ دست‏ آمده که نشان ‏دهنده پشتیبانی این دو از یکدیگر است؛درحالی‏که همبستگی نهایی دو رهیافت مبتنی بر جریان زمینی افراد (36/0) از ضعف چنین حمایتی حکایت دارد. این تفاوت موید آن است که تعاملات بین‏ شهری که در قالب جریان هوایی افراد روی می‏دهد بیش از دیگر انواع جریان‏ها ناشی از کارکردهای درونی شهرهاست و می‏تواند سازمان‏ یابی فضایی شهرها را در سطح کلان منعکس کند.