بررسی نقش عوامل طبیعی بر امنیت رودخانه‏ های مرزی ایران

مسئله آب در میزان توسعه و امنیت کشورها تاثیر زیادی دارد. بنابراین، توجه به منابع آب در کشور و مسایل رودخانه ‏های مرزی و مطالعه نقش آب در رفتارهای سیاسی بسیار حایز اهمیت است. در طول چند دهه اخیر، تنش‏های امنیتی زیادی در خاورمیانه در اثر آب‏های مرزی یا رودخانه های مرزی وجود داشتهاست. کشور ایران از این تنش‏ها و درگیری‏ها مستثنا نیست. برقراری امنیت در مناطق مرزی مستلزم طراحی و تدوین برنامه ها و سیاست‏های گوناگون است که به نوع مرز و چگونگی پیدایش مرز بستگی دارد. در این میان، رودخانه ها، به‏ عنوان مرزهای طبیعی دو واحد سیاسی، به دلیل ماهیت تغییرپذیری و تنوع مورفولوژیکی خود، آثار محسوسی بر روابط سیاسی دو کشور، به‏ ویژه بر سر مسایل مرزی، دارند. تغییرات این رودها، که مرزهای ایران و همسایگان را تشکیل داده ‏اند، به دلایل مختلف از زمان شکل‏ گیری مرز همواره روابط دو کشور دو سوی مرز را به ‏شدت تحت تاثیر قرار داده و کاهش سهم هر کدام پیامدهای امنیتی بسیاری در پی داشته است. این پژوهش بنیادی با روش توصیفی‏- تحلیلی در صدد بررسی این موضوع است که عوامل طبیعی بر شکل رودخانه های مرزی و در نهایت امنیت ملی تاثیرگذارند. درواقع، مرزهایی که از مناطق کوهستانی، باتلاق‏ها، یا جنگل‏های متراکم عبور می‏کنند کمتر باعث منازعه و کشمکش می‏شوند. اما، مرزهایی که از مناطق دشتی و کم‏ارتفاع عبور می‏کنند، به ‏ویژه رودخانه ها، دارای اهمیت بیشتری هستند. بنابراین، هر عامل و مسیله‏ای که در تحدید و تغییر مرز اثرگذار باشد باید مورد توجه و بررسی قرار گیرد. از جمله عوامل جغرافیایی موثر در سیمای رودخانه ها عبارت است از: روابط مکانی و فضایی، توپوگرافی و زهکشی، زمین‏شناسی و خاک، پوشش گیاهی، آب و هوا (اقلیم)، و انواع فرسایش. نتایج تحقیق نشان می‏دهد تغییر خصوصیات و سیمای طبیعی رودخانه ها در طول زمان باعث بروز اختلافات مرزی و به چالش کشیدن امنیت در دو طرف مرز شده است.