بررسی دیدگاه های مدیریت اقتضایی در باره سازمان، محیط و انسان از منظر قرآن

بی‌گمان رهاوردهای دیدگاه‌های مدیریت اقتضایی، باورهای مکاتب کلاسیک و نیوکلاسیک را در حوزه سه‌گانه سازمان، انسان و محیط به چالش کشیده است. آنچه با مطالعه اکتشافی و استفاده از روش فراترکیب از دیدگاه مدیریت اقتضایی به دست می‌آید، مشخص است که این دیدگاه سازمان را موجودی ارگانیک تلقی می‌کند؛ افزون‌تر اینکه انسان را موجود خنثی، پیچیده با نیازهای متعدد، متنوع و متغیر معرفی می‌نماید. این دیدگاه، درباره محیط نیز باور دارد که نقش و تاثیرگذاری محیط بر سازمان و انسان، چنان اهمیتی دارد که تعالی و تنزل انسان و بقا و ادامه حیات سازمان، درگرو اقتضایات محیط است. از‌این‌رو، با توجه به تفاوت دیدگاه قرآن کریم در این حوزه‌های سه‌گانه با دیدگاه مدیریت اقتضایی، جا دارد که این مسئله با مراجعه به کلام وحی و بهره‌گیری از روش پژوهش تلفیقی مبتنی بر روش‌های اکتشافی، فراترکیب و استنطاقی، تجزیه و تحلیل شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که قرآن کریم رهاوردهای مدیریت اقتضایی را ناقص و ناتمام می‌داند و تاکید می‌کند که سازمان به‌ مثابه یک کل، بهره‌مند از حیات است و صرف جذب منابع از محیط برای ادامه حیات آن کافی نیست؛ بلکه ایمان، صبر، تواصی به‌حق و تواصی صبر، تقوا و خشنودی الهی در سطوح سه‌گانه آن - فرد، گروه و سازمان- موثر است. همچنین تعامل انسان و سازمان با محیط، منفعلانه نیست؛ بلکه فعال، پویا و پیش‌گیرانه با هدف اصلاح یا تغییر آن‌ است. افزون‌تر اینکه عوامل محیطی، منحصر به‌ عوامل اقتصادی، فناوری، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیست؛ بلکه عوامل غیبی و ماورایی هم در رشد و تعالی یا تنزل و اضمحلال انسان و سازمان نقش اساسی دارند.