مولفه های موثر بر تاب آوری فضای بازارهای تاریخی با تاکید بر قابلیت های بعد کالبدی-عملکردی فضا

تاب آوری فضایی به عنوان یکی از ابعاد جدید در حوزه تاب آوری به دنبال مسئله حیات و پویایی فضا با حفظ هویت و عملکرد از طریق توجه به  ویژگی های فضای معماری است. فضای تاب آور به عنوان بستر مناسب برای امکان تداوم حضورپذیری در طی زمان با حفظ کارایی پویایی را مهیا می سازد؛ ولی غالب فضاهای تازه احداث شده در مواجهه با بحران ها آسیب پذیر بوده و کارایی خود را سریع از دست داده و کاربران فضا به ترک و رهاسازی محل اقدام می کنند؛ از این رو، بازارهای تاریخی ایران به عنوان یکی از فضاهای ارزشمند که علیرغم تحولات در طی دوره ها به فعالیت خود ادامه داده و توانسته ما به ازای کالبدی نیازهای روز را برآورده سازد، قابل توجه است. بنابراین این پژوهش به دنبال پاسخ این سوال است که چگونه تاب آوری در فضای تاریخی بازارها تحقق یافته است؟ هدف تحقیق حاضر، بررسی ویژگی های محیطی موثر بر فضاهای تاب آور است. این مهم نیاز به خوانش قابلیت های کالبدی-عملکردی مستتر در این فضاها دارد؛ این بعد که ناظر بر قابلیت های محیطی است به عنوان بعد غالب تاب آوری فضا فراتر از ابعاد گوناگون مطرح به عنوان معیار اساسی یک فضای تاب آور موثر است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و از نظر روش تحقیق کیفی و با استفاده از مطالعه ی موردی بوده است. ابتدا با تحلیل چارچوب نظری، به روش قیاسی مدل مفهومی فضای تاب آور استخراج و برای تحقق هدف مذکور، کاربست این مدل بر نمونه مورد مطالعه با پژوهش استقرایی مورد آزمون قرار گرفت. برای گردآوری اطلاعات از روش مثلث بندی داده ها و به شیوه پیمایشی مستقیم مشاهده و مصاحبه و غیرمستقیم مبتنی بر سندکاوی استفاده شده و با راهبرد تحلیل تطبیقی، یافته های عملیاتی به روش استدلال منطقی مورد تحلیل کیفی قرار گرفته اند. با مطالعه ادبیات موضوع قابلیتهای انعطاف پذیری، تطبیق پذیری، تغییرپذیری و واکنش پذیری به عنوان یافته های نظری مورد آزمون قرار گرفت. با ایجاد ارتباط بین نتایج یافته های نظری و تجربی براساس مطالعات نمونه موردی می توان نتیجه گرفت که نحوه ی تاب آوری فضایی مجموعه امیر در بازار تاریخی تبریز نشان دهنده ی تاثیرپذیری محیط از قابلیت های این بعد فضاست. در بررسی میزان برخورداری مجموعه از قابلیت های فضایی به ترتیب راسته بازار و تیمچه امیرجنوبی بهترین وضعیت را به خود اختصاص داده اند. با رواج الگوی مصرف گرایی و تغییر کاربری کاروانسرا و تیمچه ها و با توجه به تبدیل خرید به تجربه فراغت راسته بازار امیر با در دست گرفتن نبض اقتصادی مجموعه به واسطه متغیرهای چندظرفیتی، دسترسی و ارتباطات فضایی متعدد، فعالیت تک صنفی، تعداد زیاد حجره های خرده فروشی، پویایی کلیه واحدها، همسازی فرم با صنف جدید و گسترش صنف راسته در مجموعه در تداوم حیات و تاب آوری مجموعه نقش بسزایی ایفا کرده است.