تاثیر فضای معماری بر واکنش زیبایی شناسی (مطالعه موردی حرم حضرت رضا (ع))

لرز زیبایی شناسی به عنوان واکنشی که از طریق حواس پنجگانه به وجود می آید و با احساسات فیزیکی همراه است از حدود دو سده پیش مورد توجه برخی از اندیشمندان بوده و در نوشته های خود اشاراتی به چنین واکنشی داشته اند، اگرچه از اولین بررسی های علمی در مورد آن بیش از چهار دهه نمی گذرد. این واکنش غالبا در مواجهه با یک محرک زیبا به وجود می‎ آید اما اعمال مذهبی نیز می توانند عامل بروز آن باشند. با تمرکز بر معماری مذهبی به عنوان بنایی که هم محرک های زیبایی شناختی در آن به وفور یافت می شود و هم محلی برای انجام اعمال مذهبی است و حرم امام رضا به عنوان یکی از مهمترین بناهای مذهبی در ایران، پژوهش پیش رو تاثیر فضای معماری بر بروز واکنش لرز زیبایی شناسی را پیگیری می کند. فضای معماری حرم با بهره گیری از مصالحی همچون مرمر و طلا و همچنین فرم های زیبایی شناسانه گوناگون تاثیری روانی بر بیننده می گذارد. همچنین مرمر با ویژگی آکوستیک در محیط، به سبب انعکاس صدا، مرتبط است که بر حس شنوایی در درک زیبایی شناسی تاثیر فراوان دارد. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی و بر اساس پیمایش میدانی از طریق پرسشنامه صورت گرفته است و بخشی از تحقیق بزرگتری است که علاوه بر تاثیر کیفیات فضای معماری، به تحلیل ارتباط میان ویژگی های شخصیتی و دینداری با تجربه لرز زیبایی شناسی پرداخته است. هدف پژوهش شناخت فضاها و اعمالی است که به عنوان متغیر مستقل بر احساسات انسانی به عنوان متغیر وابسته تاثیر می گذارند و باعث بروز واکنش لرز زیبایی شناسی می شوند. با در نظر گرفتن بنای معماری به عنوان فضایی که درک آن فراتر از بینایی و مرتبط با حواس گوناگون است و سنجش واکنش لرز زیبایی شناسی، نتایج آزمون از 307 شرکت کننده در مطالعه حاضر اینطور نشان می دهد که برخی فضاها همچون ضریح حرم با واسطه حس لامسه بیشترین تاثیر را بر واکنش لرز داشته باشند. همچنین صداهایی همچون صدای اذان و نقاره خانه در درجه بعدی از طریق حس شنوایی بر بروز لرز موثرند. یافته های پژوهش نشان می دهد که علاوه بر فضا و عناصر معماری، حس و حال روحانی نیز بر ایجاد لرز تاثیر دارد که می تواند نکته مورد توجهی باشد در ساخت بناهای مذهبی با فضاها و فرمهایی که حس تعلق فرد نسبت به بنا را تقویت نماید.