تحلیل مفهوم شیطان در خطبه هفتم نهج البلاغه براساس نظریه آمیختگی مفهومی

تجسم شیطان و تصویرسازی از این مفهوم در قالب پدیده های عینی و محسوس در روایات دینی بسیار به چشم می خورد و این پدیده به شکلی برجسته و تامل برانگیز در خطبه هفتم نهج البلاغه متجلی شده است که با مطالعه و بررسی آن، از دریچه بلاغت سنتی و حتی برخی نظریه های نوین؛ نظیر استعاره مفهومی، بسیاری از زوایا و جنبه های این تصویر سازی و دلالت ها و مفاهیم آن، همچنان در پرده ای از ابهام باقی خواهد ماند. نظریه چهار الگویی فضاهای ذهنی فوکونیه و ترنر چگونگی تصویرسازی و آفرینش آمیزه های مفهومی شیطان و نیز میزان خیال انگیزی آن را در این خطبه ارزیابی می کند؛ از این رو در مقاله پیش رو از طریق کاربست نظریه یادشده، تلاش شده است تا شیوه طرح مفهوم شیطان و ترکیب عناصر و مولفه های تشکیل دهنده آن را در نهج البلاغه از نظر زبان شناسی شناختی بازشناسیم. نتایج پژوهش نشان داد که مفاهیم مندرج در این خطبه به کمک الگوهای آمیختگی مفهومی متعددی قابل ارزیابی است که در رابطه با موضوعات مرتبط با شیطان و اولیای شیطان مطرح شده اند. در این الگوها صفات، ویژگی ها و کارکردهای اشیاء، حیوانات و انسان به شیوه ای هنرمندانه گزینش، ترکیب و بسط داده شده اند و با انتقال آن ها در فضای آمیخته، مفاهیم خلاقانه و بدیعی پدید آمده و گاهی هم با یکدیگر ترکیب شده و به ابداع معانی نوظهور پیچیده ای انجامیده است.