درنگی تاریخی بر نامه 77 نهج البلاغه

از عبارات پراستناد و مشهور نهج البلاغه عباراتی است که به عنوان نامه هفتاد و هفتم شناخته می شود. بر پایه گزارش های تاریخی، این متن که خطابش متوجه ابن عباس است، باید توصیه ای شفاهی باشد که امام علی(ع) در زمان اعزام او برای گفت وگو با خوارج مطرح کرده اند. دو توصیه اصلی در این متن عبارت اند از عدم استناد به قرآن و نیز به کارگیری سنت. توجه به ظواهر قرآن و کم توجهی به احادیث، از ویژگی های خوارجی بود که از میان قاریان قرآن برآمدند. پژوهش حاضر با هدف اعتبارسنجی این متن به روش نقد درونی و مقایسه با داده های تاریخی سامان یافته است. گزارش های متعدد باقیمانده از مناظرات امیرالمومنین(ع) و اصحابش با خوارج نهروان، صحت نقل مذکور در نهج البلاغه را با چالش مواجه می کند. افزون بر تردید موجود در انتساب و استناد این متن، نتایج حاکی از آن است که این شواهد تاریخی نه تنها مویدی بر رعایت توصیه های مذکور از سوی حضرت علی(ع) و اصحاب ایشان نیست، بلکه از نمونه های مهم مناظرات قرآنی در صدر اسلام به شمار می رود.