تجلی طنز تلخ و اجتماعی در کاربست صنعت بلاغی آیرونی در نهج البلاغه

سخنان امام علی(ع) در نهج البلاغه به خاطر دو مشخصه اساسی همواره از دیگر متون متمایز شده است؛ یکی فصاحت و بلاغت، و دیگری چندبعدی بودن آن، بدین معنا که کلام آن حضرت در میدان های مختلف و احیانا متضاد معنایی جلوه گر شده و در عین حال فصاحت و بلاغت خود را حفظ نموده است. نمونه تلاقی این دو مشخصه را می توان در کاربست صنعت بلاغی آیرونی مشاهده نمود که برخی آن را معادل طنز تلخ و اجتماعی دانسته اند. آنچه در این آرایه بیشتر مورد توجه قرار می گیرد، قرار گرفتن دو عنصر متضاد معنایی لفظی در کنار همدیگر برای غافلگیر کردن مخاطب و در عین حال القاء پیامی تلخ با ادبیاتی طنزگونه می باشد. در این مقاله تلاش شده با شناسایی نمونه هایی از تجلی صنعت بلاغی آیرونی در خطبه های نهج البلاغه و تحلیل مفهومی آنها، جلوه دیگری از اعجاز لفظی و معنایی کلام امام علی(ع) به عنوان امیر سخن مورد توجه قرار گرفته و یکی دیگر از صنایع ادبی به کار رفته در نهج البلاغه مورد بازخوانی واقع شود. یافته های تحقیق نشان می دهد آیرونی در کلام امام علی(ع) بیشتر به صورت پوشیده سخن گفتن، ترکیب موضوعات متناقض و خلاف انتظار، اغراق در ترجیح دادن به موضوعات بی ارزش و برعکس آن، به کار رفته و با جملات کوبنده و غیب گویی های متعدد همراه شده است تا از این طریق، بسیاری از مفاهیم مهم با ادبیاتی طنزگونه به مخاطبان منتقل گردد.