بررسی جواز تصرف بدون اذن در زمین های گسترده و رودهای بزرگ بر پایه «لا حرج»

بی‌شک تصرف در ملک دیگری بدون رضایت مالکانه جایز نیست؛ با این حال بسیاری از فقها بر این باورند که تصرف بدون اذن مالک در زمین‌های گسترده و رودهای بزرگ جایز است و در این رابطه به ادله‌ای از جمله «لاحرج» استناد نموده‌اند؛ بدین معنا که شارع به منظور جلوگیری از پیش آمد حرج بر مکلفان، تصرف در زمین‌های گسترده و رودهای بزرگ را اجازه کرده است و در این زمینه، تحصیل رضایت مالکان را لازم ندانسته است. استناد به «لاحرج» در این موضوع در گرو مولفه‌هایی است که نیاز به بازشناسی و ارزیابی دارد. بازشناسی مفهومی حرج و صدق موضوعی آن در موضوع زمین‌های گسترده و رودهای بزرگ، امتنانی بودن «لاحرج» و تاثیر آن در رفع تحریم تصرفات ملکی، گستره شمولی «لاحرج» در رفع واجبات و حرج‌های نوعی و احکام وضعی و نیز اجمال دلیل «لاحرج»، همه در زمینه‌سازی جریان «لاحرج» در زمین‌های گسترده و رودهای بزرگ نقش آفرینی می‌کنند. نویسنده در تلاش است با عنایت به موضوع زمین‌های گسترده و رودهای بزرگ، ضمن آشکار سازی زوایای پوشیده دلیل «لاحرج»، به پاسخی روشن و مبتنی بر ضوابط و مبانی در زمینه جواز تصرف بی اذن در ملک دیگری دست یابد. حاصل آنکه هموارسازی استناد به «لاحرج» در برخی از مولفه‌های پیش گفته در دسترس است و در برخی با صعوبت همراه است و ای بسا جریان «لاحرج» را با مشکل مواجه نماید.