اثر کاربرد کود سبز لگوم و سیستم های مختلف خاک ورزی بر جنبه های زراعی، اکولوژیکی و فیزیکوشیمیایی خاک در کشت ذرت

ذرت به عنوان یکی از مهمترین غلات پرتوقع و استراتژیک در جهان محسوب می‌شود که نیاز زیادی به کود نیتروژن داشته و اغلب این نیاز با کودهای شیمیایی تامین می‌شود. علاوه بر نیاز به انرژی فسیلی زیاد جهت تولید کودهای شیمیایی، از آن‌ها به عنوان یکی از آلاینده‌های مهم زیست محیطی نیز نام می‌‌برند (23). از ین رو کودهای آلی از جمله کودهای سبز خانواده لگوم می‌توانند جایگزین مناسبی برای کودهای شیمیایی محسوب شوند. همچنین انجام عملیات خاک‌ورزی حفاظتی که با مدیریت مناسب بقایای گیاهی همراه می‌گردد راهکاری مناسب در جهت جلوگیری از حذف بقایا در کشاورزی پایدار به شمار رفته و نقشی مهم در بهبود خصوصیات فیزیکوشیمیایی و زیستی خاک و نهایتا افزایش عملکرد گیاه زراعی دارد (22). لذا توسعه و ترویج استفاده از کود سبز و عملیات خاک‌ورزی حفاظتی امری ضروری محسوب می‌شود. از این رو تحقیق حاضر به بررسی اثر کاربرد کودهای آلی بر عملکرد ذرت در شرایط سطوح مختلف خاک‌ورزی پرداخته است.

این آزمایش به‌صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 98-1397 در مزرعه‌ای واقع در روستای قلعه‌نو شهرستان زهک اجرا شد. کود سبز مورد استفاده گیاه ماشک گل‌خوشه‌ای (Vicia villosa) بود. تیمارهای آزمایشی شامل کود سبز در دو سطح کاربرد کود سبز و عدم کاربرد کود سبز به‌عنوان فاکتور اصلی و عملیات خاک‌ورزی در سه سطح بدون خاک‌ورزی، کم‌خاک‌ورزی و خاک‌ورزی رایج به‌عنوان فاکتور فرعی بودند. در این آزمایش صفات زراعی ارتفاع بوته، عملکرد علوفه تازه، خشک و دانه ذرت؛ صفات اکولوژیکی شامل زیست توده علف‌هرز، تشعشع فعال فتوسنتزی، درصد رطوبت و دمای خاک و برخی خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک نظیر تخلخل، وزن مخصوص ظاهری و حقیقی، درصد نیتروژن و کربن آلی خاک مورد بررسی قرار گرفت. تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز با نرم افزار SAS انجام گرفت.

نتایج آزمایش نشان داد که بیشترین مقدار ارتفاع بوته، عملکرد علوفه تازه و خشک و عملکرد دانه ذرت، بیشترین میزان جذب تشعشع فعال فتوسنتزی، درصد تخلخل خاک، درصد کربن آلی و نیتروژن خاک تحت تاثیر تیمار خاک‌ورزی رایج همراه با کاربرد کود سبز بدست آمد و تفاوت آماری معنی داری بین کاربرد کود سبز در شرایط شخم رایج و شخم حداقل وجود نداشت. کمترین مقادیر صفات فوق نیز در تیمار عدم مصرف کود سبز و بدون خاک‌ورزی حاصل شد. همچنین تیمار استفاده از کود سبز و سیستم بدون شخم سبب حصول بیشترین درصد رطوبت خاک و کمترین میزان دمای خاک گردید. در رابطه با زیست توده علف‌هرز نیز مشخص شد استفاده از خاکورزی رایج، زیست‌توده علف‌های هرز را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد، اما کاربرد کود سبز هیچ تاثیر معنی‌داری بر زیست‌توده علف‌های‌هرز نداشت.

در این آزمایش نشان داده شد که استفاده از کود سبز از طریق افزایش میزان ماده آلی خاک و بهبود ساختمان خاک میزان دسترسی به عناصر غذایی به ویژه نیتروژن را برای گیاه افزایش داده که باعث بهبود رشد و عملکرد گیاه می‌شود. همچنین افزایش میزان تخلخل خاک و کاهش وزن مخصوص ظاهری خاک تحت تاثیر شخم سطحی منجر به بهبود ساختمان خاک شده و میزان نفوذپذیری ریشه در خاک را افزایش می-دهد که این موضوع امکان جذب آب و عناصر غذایی را برای گیاه بیشتر فراهم می‌نماید. بنابراین با توجه به نتایج بدست آمده از این آزمایش می‌توان چنین پیشنهاد کرد که ترکیب استفاده از کود سبز همراه با شخم سطحی می‌تواند عملکرد مطلوبی را در کشت ذرت در منطقه مورد مطالعه ایجاد نماید.