خاستگاه و براهین عدالت در دیدگاه رالز و علامه طباطبائی

از اندیشمندان و فیلسوفان معاصر، جان رالرز در میان غربیان و علامه طباطبایی در میان مسلمانان مهم‌ترین نظریه عدالت سال‌های اخیر را وضع و تبیین کرده‌اند. جان رالز در نظریه عدالت خود، موسوم به «عدالت به‌مثابه انصاف» که مبتنی بر اصول مکتب لیبرالیسم و رویکرد قراردادگرایی صورت‌بندی شده است از «وضع نخستین» آغاز می‌کند و دو اصل عدالت خود، یعنی «آزادی» و «تمایز» را به‌نحوی وضع می‌کند که هر فردی از افراد جامعه، دارای حقی مساوی نسبت‌به گسترده‌ترین مجموعه کامل از آزادی‌های اساسی باشد و درعین‌حال نابرابری و تفاوت انسان‌ها در برخورداری آنان از خیرات یادشده را در موقعیت‌های خاص موجه می‌سازد و در این مسیر از شش برهان مختلف، از جمله «قرارداد اجتماعی»، «عقلانیت» و «اجماع هم‌پوشانی»، برای نظریه خود بهره می‌جوید. علامه طباطبایی (ره) نیز به‌مثابه فیلسوفی مسلمان و مفسری حاذق، با تاسیس نظریه ادراکات اعتباری، ارزش عدالت را پس از تشکیل جامعه انسانی در حوزه حسن و قبح افعال تبیین می‌کند و ادارکات اعتباری را مفاهیمی وهمی، اما دارای آثار واقعی می‌داند که از اصل سودجویی و خوی استخدام‌گری انسان نشیت گرفته است. این تحقیق به شرح این مسئله پرداخته که خوی «حب ذات» چگونه انسان را به دوست داشتن خویشتن و از آنجا به دوست داشتن دیگر انسان‌ها به عنوان همنوعش سوق داده است؛ تا اینکه با او انس می‌گیرد و بدو نزدیک می‌شود و بدین ترتیب اجتماع را شکل می‌دهد؛ و در بستر چنین اجتماعی، عملا استفاده از همنوع یا استخدام او به‌نفع این احساس غریزی شکل می‌گیرد.