بازنمایی نقش سالمندان در فیلم های سینمایی ایران در 3 دهه اخیر (1397-1368)

کاهش تبعیض سنی یکی از مهم‏ترین موارد تاثیرگذار برای افزایش رضایتمندی از زندگی در میان سالمندان، است. تبعیض سنی در جامعه در نهادهای مختلفی مشاهده و قابل بررسی است. یکی از منابع موردبررسی تبعیض سنی، رسانه ها و به طور خاص سینما است. ازاین رو هدف از انجام این مطالعه بازنمایی نقش سالمندان در فیلم های سینمایی ایران در 30 سال اخیر (1397-1368) است.

این مطالعه توصیفی- تحلیلی از نوع تحلیل محتوای کمی است. نمونه‏ی مطالعه حاضر شامل 65 نقش سالمند از 41 حلقه فیلم با محوریت سالمندی است که به روش نمونه گیری هدفمند از فیلم های سینمایی ایرانی در 30 سال اخیر انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها در این مطالعه چک لیست مگافین برای بررسی شخصیت سالمند در فیلم های سینمایی بود. جهت توصیف خصوصیات نقش سالمند از آمار توصیفی فراوانی و درصد و جهت تحلیل روابط از آزمون آماری کای دو در نرم افزار SPSS نسخه 23 استفاده شد.

نتایج نشان داد در فیلم های بررسی شده اکثریت سالمندانی که نشان داده شده اند سالمندان جوان (3/52%) مرد (72٫3%) و دارای قومیت فارس (89٫2%) بودند. ژانر بیشتر فیلم ها (44%) درام بود و بیشتر نقش فرعی (49٫2%) داشته ولی سالمندان فعال و مستقلی (55٫4%) بوده اند؛ اما در کل بیشتر تصورات قالبی در ارتباط با سالمندان منفی (5/58%) بود و فقط 3/32 درصد تصورات قالبی مثبت بازنمایی شده بودند. تصورات قالبی منفی در نقش های مردان سالمند (6/59%) بیشتر از زنان سالمند بود و زنان سالمند با تصورات قالبی مثبت (9/38%) بیشتری بازنمایی شده بودند؛ اما این تفاوت ازنظر آماری معنادار نبود (05/0<p). پرتکرارترین کلیشه های سنی در 30 سال اخیر کلیشه سنی پایند و اصولی (مثبت) و محزون (منفی) بود. روند تغییرات تصورات قالبی در 30 سال اخیر هرچند به سمت مثبت شدن پیش رفته است اما ازلحاظ آماری معنادار نبوده است (05/0<p).

نتایج نشان داد بازنمایی نقش سالمندان در فیلم های سینمایی ایران در 30 سال اخیر همراه با تبعیض سنی بوده و کلیشه های منفی نسبت به مثبت و خنثی بیشتر است و در ده اخیر نسبت به سال های پیش از آن تغییر بارزی رخ نداده است؛ بنابراین نیاز است در مداخلات رسانه ای مرتبط با سالمندان و تولید فیلم هایی با محوریت سالمندی، دقت و توجه بیشتری صورت گیرد؛ تا به ارتقای سالمندی فعال و احترام و شمول اجتماعی بیشتر سالمندان در جامعه شود.