تجزیه پایداری عملکرد دانه و ارزیابی برهمکنش ژنوتیپ در محیط برای ژنوتیپ های سورگوم دانه ای [Sorghum bicolor (L.) Moench]

برهمکنش ژنوتیپ در محیط باعث ایجاد پیچیدگی در پیش‏بینی عملکرد شده و در برنامه ‏های به‏زراعی و به‏ نژادی گیاهان زراعی یک چالش محسوب می شود. برای ارزیابی عملکرد و برهمکنش ژنوتیپ در محیط در 18 رقم، لاین و هیبرید سورگوم دانه‏ای داخلی و خارجی، آزمایشی در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با سه تکرار در چهار مکان کرج، گرگان، بیرجند و اصفهان در دو سال 1395 و 1396 اجرا شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده‏ ها نشان داد که مکان‏ها، ژنوتیپ‏ها و برهمکنش آن‏ها از نظر عملکرد دانه دارای تفاوت معنی‏داری بودند. نتایج مقایسه میانگین ها نشان داد که ژنوتیپ 15 (High yield700) با 7986 کیلوگرم در هکتار، دارای بیشترین عملکرد دانه و ژنوتیپ‏های 17، 6، 16 و 8 به ترتیب با 6894، 6172، 5960 و 5906 کیلوگرم در هکتار، در رتبه ‏های بعدی قرار داشتند. ژنوتیپ‏ های 15 و 17 دارای کمترین واریانس درون مکانی بودند و علاوه بر پایداری بالا، عملکرد مناسبی نیز داشتند. نتایج تجزیه واریانس به روش امی (AMMI) و برازش مولفه ‏های اصلی به برهمکنش ژنوتیپ در محیط نشان داد که پنج مولفه اصلی اول در سطح یک درصد معنی ‏دار بودند. این پنج مولفه در مجموع 1/94 درصد از تغییرات برهمکنش ژنوتیپ در محیط را توجیه نمودند. تجزیه خوشه‏ای بر اساس اولین مولفه اصلی برهمکنش، چهار گروه ژنوتیپی را مشخص نمود. نتایج این آزمایش نشان داد که  ژنوتیپ های با عملکرد دانه بالا دارای پایداری عملکرد مناسبی نیز بودند. با توجه به نتایج مدل امی و پارامتر ارزش پایداری امی (ASV)، ژنوتیپ ‏های 17 (Drought tolerant) ، 4 (Fast green400)، 6 (FGCSI04)، 15) High yield700 (و 16 (Human900) از نظر عملکرد دانه و پایداری عملکرد مناسب تشخیص داده شدند و ژنوتیپ‏های  15 (High yield700) و 17 (Drought tolerant) در کلیه مکان‏ها جزء برترین ژنوتیپ ها بوده و قدرت سازگاری عمومی بالایی با محیط های مورد مطالعه داشتند.