ارزیابی برهمکنش ژنوتیپ در محیط برای عملکرد دانه لاین های امیدبخش نخود سفید (Cicer arietinum L)

یکی از پیچیده ترین موضوعات در اصلاح نباتات، برهمکنش ژنوتیپ در محیط است. با هدف ارزیابی پایداری عملکرد ژنوتیپ های امیدبخش نخود سفید، آزمایشی روی 16 لاین و دو رقم نخود در چهار ایستگاه تحقیقاتی مراغه، کردستان، ارومیه و همدان طی دو سال (1397 و 1398) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار به صورت دیم بهاره اجرا شد. تجزیه واریانس مرکب داده ها، برای ارزیابی برهمکنش ژنوتیپ در محیط و تجزیه اثرات اصلی جمع پذیر و اثرات متقابل ضرب پذیر (AMMI) انجام شد. نتایج تجزیه مرکب نشان داد که از کل تغییرات، 6/35 درصد توسط مکان و 1/36 درصد توسط برهمکنش سال در مکان قابل توجیه بود. عامل سال فقط 06/13 درصد از مجموع مربعات کل را تبیین کرد. بر اساس نتایج تجزیه AMMI، عملکرد دانه نخود توسط ژنوتیپ (10/7 درصد)، محیط (8/84 درصد) و برهمکنش این دو (04/8 درصد)، تحت تاثیر قرار گرفت. معنی دار بودن برهمکنش ژنوتیپ در محیط نشان داد که هم عملکرد و هم رتبه بندی ژنوتیپ ها تحت تاثیر برهمکنش ژنوتیپ در محیط بود. مجموع مربعات ژنوتیپ در محیط وجود برهمکنش متقاطع بین ژنوتیپ و محیط را نشان داد. بر اساس نتایج تجزیه AMMI مجموع مربعات ژنوتیپ در محیط به دو مولفه اصلی تقسیم شد. این دو مولفه اصلی (IPC2 و IPC1) معنی دار و بطور تجمعی 9/82 درصد از تغییرات کل را توجیه کردند و بنابراین برای تبیین الگوهای پیچیده برهمکنش ژنوتیپ و محیط کفایت می کنند. رتبه بندی ژنوتیپ ها بر اساس ارزش پایداری امی (ASV) انجام و ژنوتیپ 3 به عنوان پایدارترین ژنوتیپ شناخته شد. بر اساس نتایج مدل AMMI1، ژنوتیپ 5 به عنوان پایدارترین و پرمحصول ترین ژنوتیپ شناخته شد. بر اساس نتایج بای پلات AMMI2، ژنوتیپ 11 به عنوان ژنوتیپ با پایداری و سازگاری عمومی بالا شناخته شد. از بین محیط های آزمایشی، بیشترین و کمترین عملکرد دانه به ترتیب در محیط های E5 و E4  (کردستان سال دوم و ارومیه سال اول) به دست آمد. بر اساس نتایج این تحقیق، ژنوتیپ های 5 و 3 به ترتیب با عملکرد 4/941 و 1/911 کیلوگرم در هکتار به عنوان لاین های پرمحصول و پایدار در کلیه محیط های آزمایشی شناخته شدند.