بررسی ساختارهای پارادوکسیکال در غزلیات حافظ

پارادوکس (متناقض نما) در ادبیات، یکی از تمهیدات پرکاربرد برای خلق فضا و معانی و همچنین ایجاد صور خیال است. تاریخ شعر فارسی نشان می دهد نه تنها عناصر یا تمهیدات ادبی در طول تاریخ تکامل یافته اند، بلکه پیچیده تر نیز شده اند. در سبک عراقی، شاید هیچ شاعری به اندازه حافظ در مجموعه غزلیات خود، ترکیبات پارادوکسیکال را پذیرا نبوده است. با این حال، دو گونه ترکیبی و معنایی پارادوکس در شعر حافظ نه تنها در مقام تمهید یا صنعتی ادبی، بلکه به شکل ساختاری، فضای برزخی میان دو استعداد انسانی- الهی سوژه های شعر حافظ را برمی سازند. معنای این سخن آن است که پارادوکس ها علاوه بر ایفای نقش خود در مقام شگردی زیباشناسانه، کاربردی مضاعف جهت تشکیل فضایی پارادوکسیکال در کلیت اثر پیدا می کنند. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی می کوشد با بررسی ساختارهای پارادوکسیکال در غزلیات حافظ، تاملی بر این مسئله داشته باشد که چگونه امر پارادوکسیکال، جدا از ماهیت تمهیدگونه خود می تواند به شکل ساختاری در خلق فضاهای نوین در شعر کارایی داشته باشد. نتایج بحث، نشان دهنده این مهم است که در شعر حافظ، بسیاری از صنایع مشابه نیز همچون تضاد در خدمت چنین ساختاری قرار می گیرند. با توجه به اینکه بررسی ساختاری پارادوکس، امری مجزا از پژوهش در باب یک یک پارادوکس هاست، می تواند رویکردی نو به رابطه مقولات زبانی- بلاغی و مفهومی در شعر حافظ باشد.