بررسی سبک شناسی اشعار «محمدخان دشتی»

یکی از ادوار سبک‌شناسی شعر فارسی، دوره‌ای موسوم به دوره بازگشت است. شاعران مکتب بازگشت، دارای سبک شخصی نیستند و تنها سبک شاعران کهن را تقلید کردند؛ اما گاه با همان شیوه تقلید، آثار بدیعی آفریدند. درنتیجه تامل در چگونگی اقتفاهای آنان از شاعران پیشین میتواند نتایجی را برای ادب‌دوستان به ارمغان آورد. این مقاله یکی از شاعران دوره بازگشت به نام محمدخان دشتی را معرفی میکند و به بررسی ویژگیهای سبکی در اشعار وی میپردازد.

در این پژوهش، اشعار محمدخان دشتی با روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای اسنادی از جهت ویژگیهای زبانی، ادبی و فکری با روش تحلیل محتوای کیفی و کمی بررسی میشود.

 محمدخان دشتی از شعرای دوره دوم مکتب بازگشت محسوب میشود. مبنای کار وی بر تقلید صرف استوار است و اندک ابداع و نوآوری در آن دیده نمیشود. هم از نظر لفظ و شیوه بیان و هم از نظر محتوا و مضمون و توصیف، تنها سعی دارد به سرمشقهای خود نزدیک شود که البته در این راه تا حدودی موفق بوده ‌است.

از حیث ساختار و قالب شعری، دو قالب قصیده و غزل، محل انعکاس مضامین غنایی این شاعر است. در دیوان وی از اوزان سنگین و مهجور خبری نیست و اوزان بکاررفته، همگی از اوزان کثیرالاستعمال است. وی در جناسهای خود از واژه‌های ساده استفاده کرده است و با استفاده از مصادیق تکرار بر موسیقی کلام خویش افزوده است. اکثر لغات در اشعار وی ساده و قابل فهم و دور از ابهام و پیچیدگی است. در سطح نحوی، کاربرد ویژگیهای دستوری فارسی کهن، موجب کهنگی زبان وی شده است. از نظر بلاغی و ادبی، آرایه‌های جناس و تشبیه بسامد بیشتری نسبت به دیگر آرایه‌ها دارد. استفاده از صنایعی مانند تناقض، تمثیل و اسلوب معادله، تاثیرپذیری او از سبک هندی (سبک ماقبل) را اثبات میکند. در سطح فکری، محمدخان سعی در بیان افکار دوران سعدی و حافظ دارد و مضامین عاشقانه، مدح و مرثیه از مهمترین درونمایه‌های اشعار اوست. اما با وجود تصدی منصب سیاسی، مسایل اجتماعی و سیاسی زمان شاعر، انعکاسی در اشعار وی ندارد.