تحلیل مقایسه ای موضوع، واژه ها و نحو دعاها و نفرین های شاهنامه (مطالعه موردی داستان های رستم و اسفندیار و کاموس کشانی)

شاهنامه یکی از مهمترین آثار هویتی و تاریخی ایرانیان است که از ابعاد مختلف اسطوره شناسی، داستانی، بلاغی و سبک شناسی قابل بررسی است. آنچه شاهنامه را از دیگر آثار هم عصرش متمایز میکند، سبک شخصی فردوسی است. در کتب و مقالات بسیاری به سبک خراسانی پرداخته شده اما سبک شخصی فردوسی کمتر مورد توجه بوده است. در این پژوهش برای شناخت سبک فردوسی و درک توانایی او در آفرینش دیالوگها، دو گفتمان متضاد بشر یعنی دعا و نفرین، که از مظاهر بروز عواطف و احساسات آدمی در شرایط و موقعیتهای مختلف است و ریشه در غم و شادی انسان دارد، بررسی شده است.

این پژوهش نظری است و به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده است. محدوده و جامعه مورد مطالعه، دو داستان رستم و اسفندیار و کاموس کشانی از شاهنامه فردوسی به کوشش سعید حمیدیان است که نشر قطره آن را منتشر نموده است.

گزاره های دعایی در این دو داستان 18 بیت و گزاره های نفرینی 19 بیت است. بدین ترتیب در آغاز، محتوای گزاره های دعایی و نفرینی از میان ابیات استخراج و طبقه بندی شده است. مضمون دعاهای شاهنامه بیشتر طلب شادی و آرامش، غلبه بر دشمنان، آرزوی طول عمر و بهشت است و نفرینها نیز شامل درخواست نابودی دشمنان، نفرین کایناتی و شکوه های نفرین گونه اند. نفرین واقعی که همان درخواست نابودی دشمنان است، در موقعیت خشم و عصبانیت و عموما در صحنه نبرد بروز پیدا میکند ولی نفرین کایناتی و شکوه های نفرین گونه در موقعیت غم و اندوه بروز و ظهور دارند. پس از بررسی محتوایی دعاها و نفرینها، با روش توصیفی - تحلیلی واژه ها، افعال، نحو و الگوی چینش جملات در هر دو نوع از گزاره ها توصیف شده است.

فردوسی در چینش اجزای جمله از یک الگوی خاص تبعیت نکرده اما با بررسی و تحلیل داده ها، عبارتهای کلیدی و تکرارشده ای یافت میشود که فردوسی در ترسیم دو موقعیت دعا و نفرین از آنها استفاده کرده است. در گزاره های دعایی، عبارتهای کلیدی و مکرر «بی تو مباد»، «دور بودن از» و «انوشه بدی» دیده میشود و در گزاره های نفرینی عبارت «مه+...+ فعل دعایی+ مه+...(باد)» تکرار شده است. همچنین در این پژوهش مشخص شده است که کنایه در دعا و نفرین بعنوان پررنگترین آرایه ادبی موجب بلاغت بیشتر گزاره های دعایی و نفرینی است.