قواعد عرفانی: امکان یا امتناع؟

یکی از موضوعات مهمی که در مطالعه و بررسی شاخه های مختلف علوم اسلامی مثل فقه، کلام و فلسفه با آن مواجه ایم این است که این علوم از قواعد کلی برخوردارند و علمای این علوم با توجه به این قواعد به شرح مسایل و رفع شبهات می پردازند. حال سوال آن است که آیا عرفان اسلامی نیز از این موضوع مستثنی نبوده و از قواعدی بر خوردار است یا چنین نیست و ثانیا اگر از قواعدی برخوردار است منشا و خاستگاه قواعد عرفانی چیست؟ در این مقاله نخست به تعریف قاعده و مشخص کردن عناصر اصلی قاعده در علوم دینی پرداخته آنگاه بر اساس متون عرفانی، اعم از عرفان نظری و عرفان عملی، وجود یا عدم وجود قواعد بررسی شده است. نتیجه این بررسی نشان می دهد اولا عرفان اسلامی، به عنوان یک علم، نیز از قواعد کلی برخوردار است و ثانیا این قواعد یا مستقیما ماخوذ از آیات قرآنی و روایات است یا غیر مستقیم مبتنی برمفاد آنهاست.