زمین شیمی و سنگ زایی مونزونیت های پتاسیم دار در مجموعه آذرین لار در شمال زاهدان، شرق ایران؛ با تاکید بر خاستگاه آداکیت های نوع C

مجموعه آذرین لار در بخش مرکزی پهنه زمین درز سیستان و در فاصله 22 کیلومتری شمال زاهدان رخنمون دارد. این مجموعه دارای تنوعی از سنگ های درونی و نیمه نفوذی تحت اشباع تا اشباع از سیلیس شامل سینیت، نفلین سینیت، شونکینیت، لامپروفیرها و مونزونیت ها و سنگ های خروجی شامل توف و برش است. مونزونیت ها به صورت توده هایی استوک مانند، در بخش های جنوب شرقی-جنوبی و شمالی این مجموعه رخنمون دارند. این سنگ ها با بافت پورفیری و ترکیب کوارتز مونزونیتی و مونزونیتی، دربردارنده فلدسپارهای آلکالن، پلاژیوکلاز، کوارتز، آمفیبول و بیوتیت هستند. مقدار SiO2، Al2O3، K2O و نسبت K2O/Na2O بالا، مونزونیت های مجموعه آذرین لار را در رده کوارتز مونزونیت های متالومین اشباع از سیلیس، شوشونیتی و از رده سنگ های پتاسیم دار ایالت رومن قرار داده است. کاهش مقدار FeO، CaO، MnO، TiO2، P2O5 و MgO طی تکامل ماگما، بیانگر تفریق کانی های مافیک، پلاژیوکلازهای کلسیم دار، آپاتیت و تیتانیت در ماگمای مادر این سنگ هاست. بررسی های زمین شیمیایی نشان می دهد که فرآیند ذوب بخشی، در قیاس با پدیده تفریق، اثر بیشتری بر زمین شیمی این سنگ ها داشته است. سنگ های مونزونیتی در مجموعه آذرین لار دارای غنی شدگی از عناصر خاکی نادر سبک و عناصر LIL (به جز Ba) و تهی شدگی از عناصر HFS (Nb، Ta، Ti و Zr) هستند. ناهنجاری های منفی Ba، Nb، Ta و Ti و نسبت Ba/Nb بالا در این سنگ ها ارتباط آن ها با فرآیندهای فرورانش را نشان می دهد. مقدار K2O و نسبت K2O/Na2O بالا، نسبت Sr/Y آداکیتی و ارتباط با جایگاه زمین ساختی پس از برخوردی، مونزونیت های مجموعه آذرین لار را در رده آداکیت های قاره ای یا آداکیت های نوع C قرار داده است. الگوی عناصر خاکی نادر، نسبت Nb/Ta پایین و مشابه پوسته و ارتباط مثبت میان نسبت های Sr/Y و La/Yb بیانگر ذوب پوسته قاره ای تحتانی و دربردارنده آمفیبول است. غلظت بالای Th، ناهنجاری منفی Ce، نسبت Nb/U مشابه با رسوب های فرورانده، غلظت بالای Ni و عدد منیزیمی (Mg#) بیش از 45 نشان می دهد که نه تنها ماگماهایی با برخی ویژگی های زمین شیمیایی مشابه رسوب های فرورانده در تشکیل بخش تحتانی پوسته قاره ای نقش داشته اند، بلکه بخش تحتانی پوسته قاره ای نیز ورقه ای و جدا شده و ماگمای ناشی از ذوب این بخش، طی صعود، برخی ویژگی های زمین شیمیایی پریدوتیت را به ارث برده اند.