تکامل تدریجی عقاید شیعه از دیدگاه کلبرگ

اتان کلبرگ یکی از مستشرقین معاصری است که اعتقاد دارد نظریه امامان اثناعشریه، ساخته و پرداخته شیعیان در زمان غیبت و پس از آن است و قبل از آن چنین چیزی مطرح نبوده است. این دیدگاه که مشابه نظریه بسیاری از مستشرقان از جمله هانس هالم در کتاب تشیع است، براساس فرضیه تکامل تدریجی مذهب شیعه شکل گرفته است. براساس این دیدگاه، عقایدی از قبیل مفهوم امام، ویژگی های عصمت و علم امام، تعداد دوازده امام، دوران طولانی غیبت امام دوازدهم و مفاهیمی از این دست، به مرور شکل گرفته و تکمیل شده و متفاوت از اعتقادات شیعیان اولیه است. متکلمان شیعه به شدت با این دیدگاه مخالفند و به نظر می رسد (در دسترس نبودن آثار اعتقادی شیعه در قرن دوم) (کم اطلاعی از سیر تاریخی کلام شیعه)(عدم توفیق در بازشناسی احادیث صحیح از ضعیف) و وجود برخی مبانی غلط موجب شکل گیری این دیدگاه شده است. باور به تطور تاریخی عقاید شیعه را می توان در تعابیر کلبرگ درباره شکل گیری غلو نیز مشاهده کرد وی غلات را شیعیانی می داند که در دوره های بعدی مورد تحقیر و کم توجهی قرار گرفته اند در حالی که غلات از گروه های شیعه نبوده و باید از گروه های منتسب به شیعه به حساب آیند. غلات از همان ابتدا الوهیت ایمه یا نبوت آنان را مطرح می کردند و این ربطی به عقاید شیعه مانند عصمت، علم غیب، مهدویت ندارد. بنابراین سرچشمه غلو، عقاید شیعه نیست. اگر غلات واقعا شیعه بودند باید از نهی های فراوانی که ایمه درباره غلو می رسید اطاعت می کردند و از غلو دست برمی داشتند. کلبرگ، اختلاف نظر بین دو مکتب عقل گرا (اصولیون) و نقل گرای شیعه (اخباری ها) را به نحوی تصویر می کند که موید روند تکاملی شیعه باشد. در حالی که علیرغم اذعان به وجود دو مکتب متفاوت در شیعه، این مسئله الزاما به معنای پذیرش تکاملی مذهب شیعه نیست.