تاثیر فقه شیعه بر جایگاه زنان در نظام خانواده عصر قاجار (از آغاز تا مشروطیت 1210-1324 ه./1796-1906 م.)

پژوهش‎ حاضر به مشخص کردن چگونگی تاثیر فقه امامیه بر وضعیت زنان در نظام خانواده از آغاز دوره قاجار تا دوران مشروطه می‎پردازد، و نتایج حاصل از آن می‎تواند به فهم جنبه‎هایی از واقعیت‎های زندگی جامعه زنان در‎ ایران عهد قاجار کمک نماید. این پژوهش با رویکرد تاریخی و به‎روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از داده‎های کتابخانه‎ای، روند استقرار اندیشه فقهی امامیه در ایران، وضعیت زنان دوره قاجار در نظام خانواده، جایگاه خانوادگی زنان در گفتمان فقهی شیعه، و رابطه میان فقه امامیه و وضعیت خانوادگی زنان در عصر قاجاریه را مورد بررسی قرار می‎دهد. جامعه اسلامی ایران در حوزه‎ نظام خانواده از احکام فقهی امامیه به‎عنوان اندیشه مسلط اجتماعی پیروی می‎کردند، و عرف‎وعادات قادر نبودند که در تقابل با اصول مذهبی قرار گیرند؛ چنان‎که احکام اجتهادی-اختصاصی زنان با ارجاع به آیات‎وروایات مورد استناد فقها قرار می‎گرفتند. زنان در نظام خانواده قاجاری از جایگاه فرودست‎تری‎ نسبت‎به مردان برخوردار بودند. فقه امامیه که در جامعه تنها نقش همسری و مادری را به زنان اختصاص می‎داد، مرجع ترسیم احکام خود را خداوند و هدف آن را تامین سعادت خانواده و اجتماع و اجرای عدالت می‎دانست و جامعه و حکومت را در عدم‎پذیرش این قوانین، نامشروع قلمداد می‎کرد. پیروی از احکام فقهی از برخی جهات از نتایج سودمندی در روابط اعضای خانواده برخوردار بود، اما از سوی دیگر در بسیاری موارد اندیشه فقهی در دستیابی به برخی اهداف منسوب به احکام خود ناموفق عمل می‎کرد. با توجه به عدم موفقیت فقه امامیه به‎عنوان اندیشه مسلط اجتماعی در دستیابی به اهدافش از یک‎سو و موقعیت پست‎تر زنان در نظام خانواده قاجاری ازسوی دیگر، این اندیشه در فرودستی جایگاه خانوادگی زنان در دوره قاجاریه تاثیرگذار بود.