ارزیابی پاسخ های فلاسفه و عرفا به اشکال ناسازگاری تعدد صفات خداوند و وحدت ذات

خداباوران معتقدند خدا دارای صفات کمالی گوناگونی همچون علم و قدرت و حیات است و همان گونه که وجودش برترین و بالاترین وجود است صفات کمالی نیز در بالاترین مرتبه اش از آن خدا است. در میان مسلمانان در چگونگی اتصاف خدا به این صفات اختلاف هایی وجود دارد. گفته شده که معتزله صفات را از او نفی کرده و ذات را نایب صفات می دانند. اشاعره صفات خدا را زاید بر ذات او دانسته و حکما صفات را عین ذات می دانند. با پذیرش این مسئله که صفات خدا عین ذات او است این پرسش پیش آمده است که: چگونه صفات متعددی که با ذات خدا یکی است، سبب راه یافتن تعدد و تکثر در ذات وی نمی شود؟ این اشکال سبب شده است پاسخ های گوناگونی به آن داده شود. این پاسخ ها تلاش هایی بر اثبات صفات خدا و اتحاد این صفات با ذات او، همراه با پذیرش مفروضات در مسئله است. در این نوشتار این پاسخ ها نقل و ارزیابی شده و در نهایت دیدگاه عرفا ترجیح داده شده است.