تحلیل رابطه دین و دولت در اندیشه اسلام تمدنی و اندیشه اجتماعی فتح الله گولن و نصر

با توجه به الگوی سه گانه رابطه دین و دولت در اندیشه سیاسی شیعه، اسلام سنتی سید حسین نصر و اسلام اجتماعی و تمدنی فتح الله گولن مبتنی بر چه الگویی است؟ فرضیه ای که در پاسخ به پرسش اصلی مورد سنجش و آزمون قرار می گیرد آن است که: رابطه دین ودولت در اسلام نصر مبتنی بر رابطه ادغام و اتحاد و رابطه دین و دولت در اسلام اجتماعی و تمدنی فتح الله گولن مبتنی بر الگوی تعامل می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که اسلام سنتی سید حسین نصر عناصر و شاخص هایی چون: حکمت خالده، شهود، وحی الهی، وحدت باطنی و متعالی، الهامات قدسی و شریعت می باشد. در مقابل، اسلام اجتماعی و تمدنی فتح الله گولن دارای عناصری چون: لیبرالیسم، دموکراسی، دین و شریعت، عدالت، اعتماد، استقلال و آزادی، توسعه باوری، علم گرایی، تعامل، تسامح، سیاست دفاعی، ناسیونالیسم، حق انتخاب، فردگرایی، مدنیت، سکولاریسم و لاییسیته می باشد. وجه تشابه اسلام سنتی نصر و اسلام اجتماعی و تمدنی فتح الله گولن در تاکید آنها بر اسلام است، اما به عنوان تمایز باید گفت که در اسلام تمدنی و اجتماعی گولن تجدید پذیرفته می شود و در اسلام سیاسی نصر ستیز حد اکثری با غرب و مدرنیته و تجدد دارد و اساسا سنت الگو و مبنای عمل است. اسلام سیاسی نصر، دینی است و قایل به پذیرش تجدد نیست، اما  اسلام اجتماعی گولن سکولار و الزاما اسلامی نیست و احتمال رسیدن آن به اسلام سیاسی بسیار کم است.