مطالعه بازنمایی شخصیت در آثار پیکره نگاری صنیع الملک غفاری*

ابوالحسن ‏‏غفاری کاشانی ملقب به صنیع‎الملک، تصویرگر و پیکره نگار نامی عصر قاجار و از پیشگامان فن شبیه‏سازی‏ چهره به‏ شمار می‏آید. وی در ترسیم پیکره‏‏ها، تدابیر بدیع و منحصربه فردی را با الهام از هنر آرمان‏گرای ایرانی و هنر واقعیت‏گرای اروپایی به‏کار بسته است. یکی از مشخصه‏های برجسته در پیکره نگاری‏های هنرمند، توجه ویژه به بازنمایی شخصیت و نمایش خصوصیات درونی افراد است؛ مشخصه ای که پیش از این در هنر نقاشی ایران متداول نبوده است. هدف از پژوهش‏ حاضر، شناسایی و بازیابی این وجه مهم در آثار هنرمند است. پرسش اصلی این است که نحوه بازنمایی شخصیت در آثار پیکره نگاری صنیع الملک چگونه بوده است و او از چه نوع تمهیدات بصری برای نمایش بهتر این خصوصیات بهره گرفته است؟ بر این اساس و با مطالعه‏ نمونه‏هایی از پیکره نگار‏ه‏های صنیع‏الملک، به ‏شیوه توصیفی- تحلیلی، نحوه و چگونگی بازنمایی حالات و ویژگی‏های درونی شخصیت‏ها مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‏دهند که مسئله اهتمام به وجوه پنهانی و درونی افراد، همپای توجه به خصوصیات ظاهری آنها، نزد هنرمند حایز اهمیت و ارزش بوده است. وی در نمایش این خصوصیات، باورداشت‏ها و اندیشه‏های‏ ذهنی‏ خویش از شخصیت‏ها را معیار قضاوت قرار داده و به مدد مجموعه‏ای از تمهیدات بصری چون؛ ارزش‏گذاری بر برخی عناصر موثر در رخساره، تاکید مشخص بر بخش‏هایی ‏از اجزای پیکره و نیز تغییر در ابعاد و تناسبات بدن و جامگان، خصلت‏های درونی هر فرد را در سیما و اندام او متبلور ساخته است. بدین‏سان، آنگاه که مخاطب آثار هنرمند در مقابل این تابلوها به نظاره می ایستد، خصلت‏هایی چون؛ وقار و نجابت، فرومایگی و زبونی، قدرت و غرور، مکر و حیله گری و غیره را -که بازتابی از دیدگاه و نظر هنرمند در مورد شخصیت‏ها هستند- به خوبی از سیمای آنها درک می‏نماید.