گستره ولایت فقها در اندیشه فقهای شیعی؛ مطالعه موردی شیخ طوسی

ولی فقیه هرچند به معنای سیاسی، ایده‌ای متعلق به دوران معاصر و تاسیس نظام جمهوری اسلامی ایران است، اما ریشه‌های تاریخی آن به اندیشه فقهای شیعه بر می‌گردد که در طی اعصار مختلف، عناصر این مفهوم را پرورش داده‌اند. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر، بررسی تاریخچه ولایت فقها در اندیشه شیخ طوسی ملقب به شیخ‌الطایفه است.

 روش مورد استفاده در این پژوهش، توصیفی - تحلیلی است که استفاده از آثار شیخ طوسی و سایر فقها و علمای شیعی را به‌عنوان منابع اصلی در دستور کار قرار داده است. بنابراین جمع‌آوری اطلاعات به شیوه اسنادی و کتابخانه‌ای انجام گرفته است.

 اندیشه شیخ طوسی درباره ولایت فقها بر مبنای نقش‌آفرینی آنان در امور اجتماعی، قضایی، و همچنین تدابیری برای دریافت خمس و رتق و فتق امور مالی است و وجه سیاسی بارزی ندارد. با این حال، در عصر غیبت معصوم (ع)، نظر فقها درباره امور مختلف جامعه به‌عنوان کسانی که شناخت و علم کافی در زمینه احکام دینی دارند، صایب و نافذ است و همین رویکردها زمینه‌ای برای پرورش نظریه ولایت فقیه توسط سایر علمای شیعی شده است که نشانگر تکامل این نظریه در طول تاریخ تشیع می‌باشد.

مطرح کردن جایگاه فقها به‌عنوان استمرار حرکت رسول گرامی اسلام (ص) و ایمه اطهار (ع) در حیطه مسایل مختلف، پرورش اندیشه سیاسی شیعه بر مبنای ولایت فقها در برابر اندیشه سیاسی سلاطین جور و طاغوتیان و بر حق دانستن فقها در امور قضایی و حسبیه از جمله مولفه‌هایی است که می‌تواند اندیشه شیخ طوسی را به‌عنوان حاملی برای انتقال تیوری ولایت فقها برای اعصار بعدی، نمایان سازد.