تهیه سند راهبردی مدیریت جامع حوزه آبخیز با استفاده از مدل SWOT و QSPM (مطالعه موردی: حوزه آبخیز میمه، استان ایلام)

فرآیند مدیریت استراتژیک شامل تعیین اهداف، شناسایی نقاط قوت و ضعف (عوامل درونی)، شناسایی فرصت ها و تهدید ها (عوامل بیرونی)، تعیین اهداف بلند مدت و تعیین استراتژی های گوناگون، محاسبه و ارزیابی عملکرد می باشد. هدف از پژوهش حاضر بررسی کارایی مدل SWOT در تهیه سند راهبردی مدیریت جامع حوزه آبخیز میمه در استان ایلام می باشد.

تحقیق حاضر در سه زیرحوزه از حوزه آبخیز میمه انجام شده است. این حوزه به عنوان حوزه آبخیز پایلوت استان ایلام همزمان با سایر نقاط کشور در طرح مدیریت جامع حوزه های آبخیز کشور ثبت شده است که با مساحت 20584 هکتار در استان ایلام و در شهرستان دهلران واقع شده است. برای جمع آوری اطلاعات و داده های مورد نیاز از بررسی های اسنادی، کتابخانه ای و مطالعات میدانی استفاده و با توجه به اطلاعات بدست آمده و چندین مصاحبه اکتشافی با متخصصین و کارشناسان مربوطه نقاط ضعف، قوت، فرصت ها و تهدیدهای مربوط به حوزه مورد مطالعه مشخص گردید و در مجموع 22 نقطه قوت و فرصت به عنوان مزیت ها و 25 نقطه ضعف و تهدید به عنوان محدودیت های پیش روی حوزه آبخیز میمه شناسایی گردید و این 47 عامل برای تحلیل داده ها و تدوین استراتژی های بهینه و با استفاده از مدل SWOT، در معرض رای و قضاوت 30 نفر، متشکل از متخصصین و خبرگان دانشگاهی، کارشناسان و مدیران مربوطه و مردم محلی قرار گرفت، سپس برای وزن دهی و امتیاز گذاری عوامل، از روش تحلیل سلسله مراتبی AHP استفاده و در مرحله بعد امتیاز وزنی هر معیار محاسبه شد. در نهایت با استفاده از مدل SWOT به ارایه راهبردهای استراتژیک حوزه آبخیز میمه پرداخته و برای اولویت بندی استراتژی ها از ماتریس برنامه ریزی کمی QSPM استفاده شده است.

نتایج نشان داد که در گروه نقاط قوت، گزینه "وجود رودخانه های پرآب و دایمی" با امتیاز وزنی 0/364 به عنوان مهم ترین نقطه قوت و گزینه "نداشتن الگوی کاشت مناسب، نداشتن آمایش کشاورزی و منابع طبیعی در مقیاس های کاربردی" با امتیاز وزنی 0/312 به عنوان مهمترین نقطه ضعف حوزه شناسایی شدند. در گروه فرصت ها، گزینه "مشارکت دادن جامعه محلی در اجرای پروژه های منابع طبیعی" با امتیاز وزنی 0/351 به عنوان مهم ترین فرصت و همچنین گزینه "پیامدهای منفی تغییر اقلیم با توجه به اثرپذیری قطعی منابع طبیعی استان" با امتیاز وزنی 0/507 به عنوان مهم ترین تهدید حوزه آبخیز میمه مشخص شده است.

نتایج حاصل از تشکیل ماتریس های IFE و EFE و وزن استراتژی ها نشان داد که برنامه ریزی های آینده نگر منطقه بایستی فرصت های منطقه را در راستای توسعه قوت ها و غلبه بر ضعف ها، همواره مد نظر قرار گیرند.