تعیین سهم تنوع گونه های گیاهی زیرآشکوب در جنگل کاری با گونه های پهن برگ و سوزنی برگ (پژوهش موردی: جنگل کلت مازندران)

تنوع گونه ای ترکیبی از دو مولفه به هم پیوسته غنای گونه ای و یکنواختی است. مولفه اول غنای گونه ای است که مربوط به تعداد گونه های حاضر در واحد نمونه برداری است؛ و دومین مولفه یکنواختی است که به نحوه توزیع افراد گونه ها در محیط اطلاق می شود، یکی از مشکلات مهم این شاخص ها جدا نکردن سهم این دو مولفه در مقدار شاخص عددی است. روش موثری که برای این منظور ابداع شده است، تجزیه و تحلیل SHE نام دارد. پژوهش پیش رو نیز با هدف بررسی ترکیب و تنوع گونه ای و تعیین سهم هر یک از مولفه های تنوع در چهار توده طبیعی، جنگل کاری افراپلت، توسکا ییلاقی و زربین در جنگل کلت انجام شد.

در این پژوهش با استفاده از 40 پلات مربعی شکل با مساحت 400 مترمربع که به صورت انتخابی در منطقه مورد مطالعه پیاده شد، ابتدا فهرست کلیه گونه های علفی به تفکیک فرم رویشی و وفور (درصد تاج پوشش) گونه های گیاهی براساس معیار فراوانی- غلبه وان درمال ثبت شد، سپس به شمارش گونه های چوبی در هر قطعه نمونه پرداخته شد. آنگاه داده های پوشش علفی و چوبی در نرم افزار اکسل سازماندهی شدند و در نرم افزار PAST تجزیه های غنا (تعداد گونه، غنای مارگالف و غنای منهنیک)، یکنواختی (شانون-وینر)، تنوع (سیمپسون و شانون-وینر) انجام شد. نرمال بودن داده ها نیز با استفاده از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف و همگنی واریانس ها با آزمون لون در نرم افزار SASمورد بررسی قرار گرفت و برای تعیین سهم هریک از مولفه های غنا و یکنواختی نیز از روش SHE استفاده شد.

 نتایج مقایسه میانگین شاخص های مختلف تنوع مربوط به گونه های علفی نشان داد که چهار توده طبیعی، افراپلت، توسکا ییلاقی و زربین از نظر میزان غنا (مارگالف و منهنیک) باهم اختلاف معنی دار دارند (p <0/01). نتایج طبقه-بندی گیاهان از نظر شکل زیستی به روش رانکایر نیز نشان داد همی کریپتوفیت ها دارای بیشترین فراوانی هستند، همچنین تجزیه مولفه های غنا و یکنواختی در مقیاس لگاریتم طبیعی (تجزیه SHE) برای گونه های چوبی در منطقه کلت نشان داد که میزان یکنواختی روند ثابت بین چهار توده دارد و شاخص غنا در توده زربین و توده طبیعی دارای نوسان بوده و روند افزایشی دارد. در توده توسکا ییلاقی شاخص یکنواختی و غنا در تعیین تنوع گونه های علفی و چوبی در این منطقه سهم یکسان داشته و در توده زربین شاخص غنا بیشترین میزان را داشت. همان گونه که در منحنی مربوط به تجزیه SHE می-توان مشاهده کرد، منحنی غنا (LnS) و یکنواختی (Ln E) همزمان باهم تغییر نمی کنند و تغییر منحنی غنا بیشتر از یکنواختی است. این امر بیانگر سهم بیشتر غنا نسبت به یکنواختی در تعیین تنوع داده های مربوط به گونه علفی و چوبی در منطقه مورد مطالعه است، در واقع این مساله نشان می دهد که با افزایش تعداد نمونه ها تنها گونه های نادر و غیرمتداول هستند که به اسامی گونه های علفی و چوبی اضافه می شوند.

به طور کلی نتایج پژوهش حاضر نشان داد که میزان تنوع گونه علفی با توجه به آمیختگی گونه ها در توده طبیعی بیشترین مقدار را در این منطقه دارد، از طرفی میزان تنوع و غنا گونه های چوبی نیز در توده طبیعی و جنگل کاری پهن برگ بیشتر از توده سوزنی برگ است. بنابراین جنگل کاری با گونه های پهن برگ اثر مثبتی روی تنوع گونه های گیاهی منطقه دارد. همچنین مولفه موثر بر شاخص عددی تنوع در چهار توده مولفه غنا (Ln S) است، به این معنی که تغییرات و نوسانات شدیدی در گونه های گیاهی و ترکیب آنها مشاهده شد.