مقایسه غلظت فلزات سنگین در رسوب و اندام های رویشی دو گونه حرا و چندل

جنگل‎های مانگروی ایران جزء مناطق حساس اکولوژیک هستند و در معرض طیف وسیعی از تهدیدات انسانی قرار دارند. با توجه به اهمیت اکولوژیک تالاب خورآذینی به عنوان تنها رویشگاه چندل در ایران و همچنین به دلیل کمبود اطلاعات در زمینه آلودگی فلزات سنگین در محیط رشد این گونه، تعیین آلودگی های ناشی از فلزات سنگین در این منطقه می تواند به عنوان یکی از اقدامات مهم در جهت مدیریت بهتر منطقه باشد. بنابراین هدف از این پژوهش بررسی غلظت فلزات سنگین در رسوب و اندام های رویشی دو گونه حرا (Avicennia marina (Forssk) Vierh) و چندل (Rizophora mucronata (Lam)) و مقایسه آن با استاندارد جهانی است تا با آگاهی از وضعیت آلودگی رویشگاه مانگرو و درختان حرا و چندل، برنامه‎ریزی صحیح مدیریتی در جهت کنترل منابع آلودگی و حفاظت بوم‎سازگان حساس مانگرو انجام گیرد.

به منظور انجام مطالعه پس از بازدید اولیه از جنگل، یک توده شش هکتاری که مخلوطی از درختان حرا و چندل بود انتخاب و نمونه برداری با روش خط نمونه انجام گرفت. در توده انتخابی، سه خط نمونه به طول 300 متر و با فاصله 100 متر از یکدیگر در عرصه پیاده شد. روی هر یک از ترانسکت ها تعداد شش پلات با ابعاد 20 در 20 متر و به فاصله یکسان از یکدیگر مشخص شد. به منظور برداشت نمونه ها از تعداد 18 پلات مشخص شده، تعداد 10 پلات به صورت کاملا تصادفی انتخاب و در داخل هر یک از پلات های تعیین شده نیز تعداد 5 تا 10 درخت با ارتفاع بیش از سه متر به صورت تصادفی انتخاب و نمونه برداری از رسوب، ریشه و برگ درختان حرا و چندل در زمان جزر انجام شد. پس از آماده سازی نمونه ها، اندازه گیری غلظت فلزات سنگین نیکل، روی و مس با استفاده از دستگاه جذب اتمیک، انجام شد. مقایسه میانگین غلظت فلزات سنگین در رسوب، ریشه و برگ بین دو گونه حرا و چندل نیز با استفاده از آنالیز تی-مستقل انجام شد.

نتایج مقایسه میانگین غلظت فلزات سنگین در رسوب و اندام های دو گونه درخت حرا و چندل نشان داد تفاوت معنی داری در غلظت فلز نیکل و روی در رسوب، ریشه و برگ دو گونه مورد مطالعه وجود ندارد، اما غلظت فلز مس در رسوب (60/66؛ 91/39 میکروگرم بر گرم)، ریشه (99/70؛ 70/33 میکروگرم بر گرم) و برگ (51/72؛ 85/20 میکروگرم بر گرم) دو گونه حرا و چندل از تفاوت معنی داری در سطح 95 درصد برخوردار است. همچنین مقایسه میزان غلظت سه فلز روی، مس و نیکل در نمونه های رسوب دو گونه حرا و چندل با استانداردهای جهانی و ملی نشان داد غلظت فلز روی، کمتر از استاندارد جهانی و بیشتر از استاندارد رسوبات خلیج فارس است. همچنین، غلظت فلز مس در رسوبات هر دو گونه مورد بررسی در مقایسه با استانداردهای جهانی در وضعیت بالاتری قرار دارد و در مقایسه با استاندارد تعیین‎شده برای رسوبات خلیج فارس برای گونه حرا بسیار بالاتر از استاندارد و برای گونه چندل کمی بالاتر از حد استاندارد قرار دارد. بررسی غلظت فلز نیکل نیز نشان داد، شرایط آلودگی آن، بسیار بالاتر از حد استاندارد جهانی و ملی است.

نتایج تحقیق نشان داد میزان غلظت فلزات نیکل و مس در رسوب هر دو گونه حرا و چندل در مقایسه با استاندارد تعیین شده برای خلیج فارس در شرایط بحرانی و فلز روی نیز در شرایط هشدار قرار دارد که این مسئله نشان دهنده آلوده بودن منطقه به فلزات سنگین است. نتایج همچنین نشان داد اگرچه تفاوت معنی داری در میانگین غلظت دو فلز روی و نیکل در رسوب و اندام های گیاهی دو گونه حرا و چندل وجود ندارد ولی میانگین غلظت فلز مس در هر سه پارامتر رسوب، ریشه و برگ دو گونه مورد بررسی دارای تفاوت معنی داری بوده و در گونه حرا بسیار بیشتر از گونه چندل است.