بهره وری آب گندم در ایران و مقایسه آن با مقادیر چند کشور

گندم در کشور و حتی در جهان محصولی استراتژیک محسوب شده و سطح زیر کشت زیادی (تقریبا 50% اراضی آبی کشور) را به خود اختصاص می دهد. هدف اصلی از این بررسی، مرور و تحلیلی بر وضعیت بهره وری آب گندم کشور و مقایسه مقادیر آن با مقادیر جهانی بود. برای این منظور با گرد آوری و مرور منابع علمی کشوری و بین المللی مقادیر گزارش شده برای بهره وری آب گندم (در سطوح کلان کشور، حوضه آبریز و استانی)، جمع بندی ها، محاسبات، تجزیه و تحلیل ها، و نتیجه گیری های لازم به عمل آمد. بر اساس نتایج، دامنه تغییرات بهره وری آب گندم در سطح کشور و جهان بسیار وسیع بوده (به ترتیب 2/2-0/25 و 3/9-0/3 کیلوگرم بر مترمکعب) و بسته به شرایطی نظیر مناطق جغرافیایی، آب و خاک، سیستم های مختلف آبیاری، اقلیم و غیره تغییرات زیادی دارد. بهره وری آب گندم آبی کشور (در مقیاس ملی) برابر 0/87 کیلوگرم بر متر مکعب برآورد می گردد که در مقایسه با اعداد  جهانی در دامنه متوسط قرار می گیرد. همچنین، بر اساس مقادیر بهره وری آب گزارش شده در مقیاس استانی، متوسط بهره وری آب گندم در کشور برابر 0/75 کیلوگرم بر مترمکعب بوده که مجددا در مقایسه با اعداد جهانی در حد وسط (رو به پایین) قرار دارد. با مقایسه میانگین بهره وری آب گندم در کشور (75/0 کیلوگرم بر متر مکعب و مقایسه آن با میانگین بهره وری آب گندم 10 کشور عمده تولیدکننده گندم جهان (0/93 کیلوگرم بر متر مکعب)، بهره وری آب گندم کشور حدود 25% کمتر از متوسط این کشورها می باشد. همچنین متوسط مقیاس ملی (برای کشور ایران) و جهانی این شاخص به ترتیب  0/93 و 1/1 کیلوگرم بر مترمکعب است. لذا مقدار شاخص بهره وری آب گندم کشور نسبت به متوسط جهانی خیلی وضعیت نامساعدی ندارد و فاصله نسبتا کمی (22%) برای افزایش آن تا حد متوسط جهانی وجود دارد. ولی فاصله آن تا کشورهای پیشرو و با مقادیر بالای بهره وری آب گندم (صرفنظر از اهمیت و وسعت کشت گندم در آنها) (نظیر اکثر کشورهای اروپای غربی، آفریقای جنوبی، و مصر در خاورمیانه) (که تقریبا 1/4 کیلوگرم بر متر مکعب است)، فاصله نسبتا زیاد (50% کمتر) است. نتیجه گیری این است که دامنه تغییرات بهره وری آب گندم در استان ها و مناطق مختلف کشور زیاد است، همچنین امکان زیادی برای افزایش آن در مناطق مستعد حتی تا دو برابر مقدار فعلی وجود دارد، که با برنامه ریزی ها و سرمایه گذاری های لازم درمیان مدت قابل حصول خواهد بود.