بررسی نظام آب رسانی دره گرمز بهبهان بر اساس مطالعات باستان شناسی

گرمز از جمله محوطه های کمتر شناخته در جنوب غرب ایران به فاصله 13 کیلومتری جنوب شرقی از شهر بهبهان واقع شده است. دره های شرقی و دشت های غربی این اسکانگاه، جایگاه شکل گیری بخشی از سیستم آب رسانی محوطه های مهم پایین دست دشت زیدون و هندیجان در عصر ساسانی بوده اند. پژوهش پیش رو، سیستم آبیاری و آب رسانی به مناطق پایین دست دره گرمز را مورد بررسی قرار داده است. هدف از این تحقیق شناخت ویژگی های محلی و جغرافیایی دره گرمز در کنار ضرورت های ایجاد چنین پروژه ی آب رسانی در عصر ساسانی و تداوم توجه به آن در سده های نخست اسلامی است. پرسشی که این مقاله تلاش می کند تا به آن پاسخ دهد چنین مطرح شده است: انتقال مطمین آب از بخش های بالایی رودخانه خیرآباد به نقاط فرودست چگونه و با چه اهدافی صورت گرفته است؟ ماهیت سازه های آبی به واسطه قرارگیری در مسیر سیلاب ها و همچنین بستر رودخانه ها، آسیب زا است؛ بنابراین ضرورت دارد تا پیش از نابودی کامل این سازه های هیدرولیکی؛ آنها را مستند نمود. نتیجه آنکه بهره گیری از توان نیروهای بومی و احتمالا مهندسین رومی در دره گرمز سیستم آبیاری و  آب رسانی مبتنی بر بالا آوردن آب پشت سد یا بند را رقم زند که در نتیجه آن، انتقال آب از طریق کانال های کنده شده مشابه سیستم قنات در صخره های آهکی مسیر سواحل رودخانه به نقاط پایین تر انتقال می یافت تا مناطق پایین دست را از آب سالم و شیرین بهره مند سازد و مانع از مهاجرت ساکنین به نقاط بالایی و توسعه تجارت و کشاورزی در نقاط جنوبی کوره ارجان گردد. پیشینه سیستم مذکور در مناطقی از جنوب غربی ایران از جمله کانال داریون در روزگار هخامنشی نیز ملاحظه گردید که احتمالا تاییدی بر ایرانی بودن این سیستم آبیاری و آب رسانی به شمار می رود. توسعه این سیستم آب رسانی در عصر ساسانی به کمک متخصصین بومی و نیروی کار مجانی یا حداقل ارزان قیمت اسرای رومی به سرانجام رسید. این مقاله حاصل تلفیق داده های پژوهش میدانی با منابع استنادی است که به کمک روش تحلیل توصیف تاریخی ارایه شده است.